Polityka_Pomocnik_Historyczny_2024-02.pdf

(18458 KB) Pobierz
P O M O C N I K
H I S T O R Y C Z N Y
Nr 2/2024 Cena 29,99 zł (w tym 8% VAT) Indeks: 403652 ISSN: 2391-7717
•
Odmiany włościańskiego bytu
•
Pańszczyzna jak niewola?
•
Chłopscy trybuni
Dzieje polskiej wsi
•
Opisana, namalowana, sfilmowana
•
Potulni czy zbuntowani?
•
Wiara i namiętność
DZIEJE POLSKIEJ WSI
Sprawa chłopska
J
eszcze dwie dekady temu w cenie były herbowe rodowody. Nie tak znowu mała grupa Pola-
ków poszukiwała swych szlacheckich korzeni, zatrudniała profesjonalnych lub internetowych
genealogów; popularnością cieszyły się opowieści o dziejach ziemiańskich rodów, ze współczu-
ciem przyjmowano surowe wyroki historii wydane na arystokratów.
I oto teraz jesteśmy w samym środku tzw. ludowego zwrotu – w naukach historycznych, publi-
cystyce i kulturze. W efekcie chłopskość jest co najmniej w dobrym tonie; nie tylko nie ma się co
wstydzić swych włościańskich korzeni, ale wypada z empatią odnieść się do ciężkiego losu wiej-
skiego ludu w dziejach Polski. (Choć czasami można odnieść wrażenie, że to współodczuwanie
jest zarezerwowane dla przeszłości, nie obejmuje teraźniejszości).
I jak to bywa w czasie gwałtownych zwrotów dziejowych – dużo tu emocji, w gorączce debat
dochodzi, bywa, do uproszczeń, a niektóre inicjatywy podejmowane na fali ludowego zwrotu
pachną snobizmem. Nie zmienia to faktu, że sprawa chłopska przykuwa uwagę szerszych kręgów
Polaków; najlepiej świadczą o tym sukcesy przedsięwzięć zarówno z obszaru historycznej publi-
cystyki – np. bestsellerowej książki „Chłopki. Opowieść o naszych babkach” Joanny Kuciel-Fryd-
ryszak (jej artykuł znajdą Państwo w tym wydaniu), jak i kultury popularnej – np. filmu „Chłopi”
DK i Hugh Welchmanów (na podstawie powieści Władysława Reymonta, która do tej pory ucho-
dziła raczej za symbol szkolnego przymusu lektur).
S
koro tak, spróbujmy uporządkować stan naszej wiedzy o dziejach polskiej wsi i jej mieszkań-
ców. Układając ten „Pomocnik Historyczny”, uhonorowaliśmy różne perspektywy spojrzenia
na historię ludu obecne w publicznej debacie, jak i odmienne interpretacje tych samych wyda-
rzeń lub kontekstów.
Bo mimo wszystkich sporów warto wiedzieć, w jakim pejzażu społeczno-historycznym roz-
grywało się na przykład to, co jedni nazywają pańszczyźnianym odrobkiem, a drudzy niewolą.
Zapraszamy do uważnej lektury,
Jerzy Baczyński
Redaktor naczelny
POLITYKI
Dożynki w Brono-
wicach, właściciel
ziemski częstuje
żeńców alkoholem
po skończonych
żniwach, 1926 r.
Leszek Będkowski
Redaktor POMOCNIKÓW
HISTORYCZNYCH
3
p omo c n i k h i s t oryc z n y
Dzieje polskiej wsi
Spis treści
Prolog. Plebejski zwrot
Źreb, opole, gród
Odmiany włościańskiego bytu
Wiejskie triady (1)
Kmieć nad kmiecie
Chłopska przemoc, chłopski honor
Pieniądze w zagrodzie
Wiejskie triady (2)
Od suplik do dekretów
Niewola po polsku
Liber chamorum
Pożegnanie z trójpolówką
Krzyże, kapliczki, pogrzeby
Multiobejścia
Od tutejszego do obywatela
Chłopscy trybuni
Z peryferii w świat
Być kobietą (na wsi)
Sami o sobie
Represywna tolerancja
Plus elektryfikacja
Polityczne salony lub przedpokoje
Z cicha pęk
Spod ambony
Przy konfesjonale
Od miłości do małżeństwa
Seks, kłamstwa i pamiętniki ziemian
W zdrowiu, w chorobie
Pułapka folkloru
Odświętnie, na ludowo
Bruegel z Dubna
Wieś malowana
Balsamowanie czasu
„Chłopów” dalsze losy
Epilog. Nasza nowa naszość
Epilog. Rachunki krzywd
8
13
18
25
28
30
32
37
40
42
46
48
55
56
61
65
67
71
75
76
82
83
86
90
95
97
102
104
108
112
114
116
122
124
126
130
Wodopójka przy targowisku na Rynku Siennym w Białymstoku;
akwarela Henryka Wilka, lata 60. XX w.
Liczba chłopów
W
dawnej Polsce mieszkańcy wsi (przede wszystkim chłopi)
stanowili ok. 80 proc., a w epoce nowożytnej ok. 70 proc.
ogółu ludności państwa; szlachta – według różnych ustaleń –
7–10 proc.
•
W czasach piastowskich ogólną liczbę ludności Korony szacu-
je się na 1–2 mln, co by dawało ok. 0,8–1,6 mln mieszkańców
wsi. Ok. 1500 r. było to odpowiednio ok. 3,8 mln i ok. 2,7–3 mln.
•
Rzeczpospolitą Obojga Narodów zamieszkiwało ok. 11 mln
osób w 1650 r. i ok. 14 mln w chwili pierwszego rozbioru pań-
stwa polsko-litewskiego (1772 r.). Dla wsi te liczby wynosiłyby
zatem ok. 8 mln w połowie XVII w. i ok. 10 mln w ósmej deka-
dzie XVIII w.
•
W odrodzonej Polsce w 1931 r. na wsi mieszkało ponad 23 mln
z 32 mln ludności II RP (ok. 71 proc., w tym ok. 55 proc. trudniło
się rolnictwem).
•
Po wojennym kataklizmie, w lutym 1946 r. (w nowych grani-
cach państwa) na wsi mieszkało ok. 16 mln z prawie 24 mln
Polaków (ok. 66 proc.).
•
Na przełomie PRL i III RP w 1990 r. na ogólną liczbę ok. 38 mln
mieszkańców Polski – na wsi żyło ich ok. 14,5 mln (ok. 38 proc.),
przy czym z rolnictwem było związanych ok. 3,5 mln
(ok. 9 proc.).
•
W 2020 r. na wsi mieszkało 15,3 mln spośród 38,2 mln Polaków
(40,1 proc.), przy czym nadal spada zatrudnienie w rolnictwie.
Gospodarstwa domowe rolników stanowią obecnie ok. 8 proc.
gospodarstw domowych na wsi i 2,7 proc. w całym kraju (na
ogólną liczbę 12,5 mln). W Polsce jest obecnie trochę ponad
1,3 mln gospodarstw rolnych (przy czym niecały milion dys-
ponuje areałem nie większym niż 10 ha). W KRUS jako rolnicy
jest ubezpieczonych około miliona osób. (Red.)
Wiejska rodzina w obejściu,
Małopolska, pocz. XX w.
Na okładce:
Żniwiarki; obraz Kazimierza
Pochwalskiego, 1879 r.
p omo c n i k h i s t oryc z n y
4

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin