Historia Scepusii II. Dzieje Spisza od roku 1526 do roku 1918.pdf

(52920 KB) Pobierz
Historia Scepusii
Vol. II
KrAKów
•
2021
•
BrATISlAVA
Mapa Królestwa Węgierskiego Jana Korabinskiego z 1791 r.
Katedra slovensk�½ch dejín
Filozofickej fakulty Univerzity Komenského v Bratislave
Historia Scepusii
vol. II
Dzieje Spisza od roku 1526 do roku 1918
Redakcja naukowa
Martin Homza i Stanisław A. Sroka
2021
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Pieczęć herbowa Prowincji 16 miast spiskich
W
następstwie powrotu miast spiskich w 1772 r. z zastawu polskiego i początkowej euforii na plan
pierwszy wysunęła się potrzeba administracyjnego włączenia ich do Królestwa Węgier. Status
tych miast był początkowo niejasny. Zarząd reinkorporowanego terytorium powierzono królewskie-
mu administratorowi Pawłowi Tiszcie. W byłych miastach zastawnych utrzymały się wybieralne or-
gany władzy (m.in. wójt, rada miejska) i wspólny organ sądowy, w którym oprócz przedstawicieli
miast asesorami byli także administrator i nominaci żupy spiskiej. Żupa dążyła do włączenia tych
niespójnych elementów terytorialnych pod swój zarząd. Miasta zastawne zorganizowane w Prowin-
cję 13 miast spiskich (Spiska Nowa Wieś, Spiskie Podgrodzie, Spiskie Włochy, Ruskinowce, Twaroż-
na, Wierzbów, Lubica, Spiska Biała, Poprad, Wielka, Spiska Sobota, Maciejowce i Straże pod Tatrami)
starały się jednak o przywrócenie im statusu samorządowego. Podobne tendencje przeważały rów-
nież w trzech innych byłych miastach zastawnych: Podolińcu, Starej Lubowni i Gniazdach, niegdyś
królewskich wolnych miastach. Oznaczałoby to dla nich niezależność od władz żupy. Podjęły zatem
stosowne kroki na dworze królewskim. Po zbadaniu sytuacji przez właściwą komisję Maria Teresa
reskryptem z 8 sierpnia 1774 r. reaktywowała Prowincję 13 miast spiskich, ustanowiła jej administrację
i sądownictwo. W punkcie 21. swojego rozporządzenia przypomniała, że prowincja powinna przygo-
tować swoją nową pieczęć w miejsce starej z herbem króla Polski Władysława Jagiełły. Miesiąc później
rada namiestnicza Królestwa Węgier w swoim rozporządzeniu z 9 września 1774 r. przyznała Prowin-
cji 13 miast spiskich prawo samorządu regulowane własnym statutem. Samorząd prowincji i prawo
miecza pozostawiono hrabiemu i przedstawicielom poszczególnych miast. Zmiana w porównaniu ze
stanem poprzednim polegała na tym, że hrabia miał być wybierany co trzy lata a nie co roku i zamiast
prawa spiskiego w sądownictwie miało obowiązywać już tylko prawo Królestwa Węgier. Autonomię
prowincji ograniczał nadzór administratora królewskiego. Chociaż
de iure
restytuowano jedynie Pro-
wincję 13 miast spiskich,
de facto
do prowincji należały jeszcze trzy miasta. Tę nieprawidłowość Ma-
ria Teresa usunęła najpierw wydając 21 października 1774 r. dla prowincji list herbowy a następnie
5 czerwca 1778 r. przywilej założycielski Prowincji 16 miast spiskich. Włączyła do niej Podoliniec, Starą
Lubownię i Gniazda. Potwierdziła również dotychczasowe przywileje tych miast, zatwierdziła ich sta-
tut i pieczęć herbową.
Na początku dokumentu jest kolorowa pieczęć, następnie w tekście opisana. Kompozycja ilustracji
jest bez wątpienia bardzo ciekawa. Umieszczona została w szarym łuku triumfalnym, przez który
przerzucona jest niebieska szata, ozdobiona złotem. Szczyt łuku zasłania czerwono-złoty baldachim
królewski z węgierskim godłem państwowym. Po bokach, na niebieskiej szacie znajdują się godła
Dalmacji i Chorwacji. Środek kompozycji wypełnia kolorowana pieczęć herbowa. Tworzy ją barokowa
tarcza trzymana po bokach przez gryfy. Nad tarczą unosi się otwarta korona ozdobiona liśćmi i wysa-
dzana drogimi kamieniami. Tarcza podzielona jest na część niebieską i czerwoną. W górnej, niebieskiej
połowie tarczy znajdują się trzy srebrne szczyty, nad którymi w rogach unosi się złote słońce i sześcio-
ramienna złota gwiazda. Dolną, czerwoną połowę tarczy wypełniają dwa pofalowane srebrne pasy.
W środku znajduje się późnogotycka złota tarcza zawierająca czarne inicjały imion Józefa II i Marii
Teresy. Na obwodzie pieczęci wstawiono napis majuskułą: „SIGILLUM SEDECIM OPPIDORUM SCE-
PUSIENSUM. 1774”. Pod pieczęcią umieszczona jest alegoryczna siedząca postać Sprawiedliwości w
białej szacie z purpurową tkaniną przerzuconą przez nogi. Ma opaskę na oczach, w prawej ręce trzyma
miecz a w lewej mapę Spisza z wyznaczonymi miastami prowincji. Główne symbole heraldyczne w
herbie prowincji można interpretować następująco: trzy szczyty na tarczy bez wątpienia symbolizują
Tatry Wysokie a dwa falujące pasy – dwie główne rzeki spiskie, Hornad i Poprad, w pobliżu których
położone są miasta prowincji. Inicjałami władców umieszczonymi na honorowym miejscu w obrębie
tarczy miasta spiskie wyraziły zapewne swoją wdzięczność Marii Teresie i jej synowi za ich przychyl-
ność. Interesująca jest data na pieczęci. Przywilej pochodzi bowiem z 1778 r., zatem rok 1774 umiesz-
czony na pieczęci w przywileju wskazywał na zamiar cesarzowej, by rozszerzyć pierwotną prowincję
o kolejne trzy miasta już cztery lata wcześniej, kiedy wydała dla prowincji list herbowy. Potwierdza to
początek procesu oficjalnego konstytuowania się Prowincji 16 miast spiskich.
František �½ifčák

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin