GIOVANNI REALE HISTORIA FILOZOFII STAROŻYTNEJ II. PLATON I ARYSTOTELES Przełożył Edward Iwo Zieliński LUBLIN 2001 ISBN 83-228-0484-9 UWAGI WSTĘPNE Drugi tom «Historii filozofii starożytnej» zawiera rozważania dotyczące filozofii Platona i Arystotelesa, a więc szczytowych osiągnięć myśli greckiej. Tym dwom autorom poświęcaliśmy zawsze wiele uwagi i obszernych studiów. Jednak do właściwego i w pełni zadowalającego obrazu myśli Platona doszliśmy dopiero w latach osiemdziesiątych. Znalazło to wyraz zwłaszcza w dziele «Per una nuova interpretazione di Pla-tone. Rilettura della metafisica dei grandi dialoghi alla luce delle „Dottrine non scritte”» (Ku nowej interpretacji Platona. Nowe odczytanie metafizyki wielkich dialogów w świetle „nauk niepisanych”), którego definitywną redakcję opublikowaliśmy w 10 wydaniu w wydawnictwie Vita e Pensiero (wydanie częściowe ukazało się w 1984 r.; wydanie całkowicie przepracowane i powiększone - w 1986 r.; w latach 1986-1991 ukazało się osiem kolejnych wydań). Do takiej całościowej wizji doszliśmy w wyniku wielu wcześniej przeprowadzonych badań, a zwłaszcza po dziele H. Kramera: «Pla-tone e i fondamenti della metafisica» (Platon i podstawy metafizyki), które autor ten napisał na naszą prośbę, a które przełożyliśmy na język wioski i opublikowaliśmy w 1982 r. (2 wyd. 1987) w wydawnictwie Vita e Pensiero. Dla uzupełnienia tego tomu musieliśmy przetłumaczyć na język włoski wszystkie główne świadectwa dotyczące platońskich «nauk niepisanych» przekazane przez tradycję pośrednią (niektóre po raz pierwszy). Skłoniło to nas do ponownego przestudiowania tej problematyki, systematycznej oceny wartości tej tradycji i wielu szczegółowych badań analitycznych. Przypomnijmy, że H. Kramer powrócił później do tej tematyki w dziele: «La nuova immagine di Platone» (Nowy obraz Platona), Napoli 1986, Biblio- 16 UWAGI WSTĘPNE polis. H. Kramer bardzo dokładnie zanalizował nasze dzieło o Platonie i opinię Szkoły Tybińskiej na jego temat wyraził w artykule «Mutamento di paradigma nelle ricerche su Platone. Riflessioni in-torno al nuovo libro su Platone di Giovanni Reale» (Zmiana paradygmatu w badaniach nad Platonem. Refleksje wokół nowej książki Giovanniego Reale o Platonie), opublikowanym w «Rivista di Filo-sofia Neoscolastica», 78 (1986) 341-352. Artykuł ten został także opublikowany jako Dodatek do naszego dzieła o Platonie. Nadto w 1985 r. Th. Szlęzak opublikował dzieło «Platon und die Schriftlichkeit der Philosophie» (Berlin, De Gruyter; Platon a oddanie filozofii w piśmie), które odwraca tradycyjny model odczytywania Platona. Wychodzi w nim wprawdzie z innego punktu, ale dochodzi do wniosków hermeneutycznych, całkowicie zbieżnych z podstawowymi wnioskami Szkoły Tybińskiej, tzn. z wynikami badań H. Kramera i K. Gaisera. Szlęzak wychodzi od wspaniałych tekstów zamykających «Fajdrosa», w których Platon przeprowadza systematyczną krytykę wszelkiej formy pisma (a zatem także dialogicznej formy własnych pism) i pokazuje, że zawierają one podstawowe reguły, według których należy odczytywać to wszystko, co Platon pozostawił na piśmie. Każdy dialog Platona potrzebuje «pomocy», która przychodzi z wyższego poziomu, ze strony «rzeczy najważniej-szych». I nie tylko jakaś część jednego dialogu potrzebuje pomocy innej części tegoż dialogu, która odwołuje się właśnie do «rzeczy najważniejszych»; często jeden dialog potrzebuje pomocy rzeczy najważniejszych, o których była mowa w innym dialogu, a wszystkie dialogi, jeśli chodzi o ostateczne podstawy, odsyłają do dialektycznego nauczania ustnego. Platon mógł w ten sposób zaprojektować, zorganizować i skomponować swoje dialogi, mógł także w stosunku do nich zająć takie stanowisko, jakie zajął, właśnie na podstawie prawd ostatecznych, do których doszedł w ramach nauczania ustnego. W tym kontekście staje się doskonale zrozumiałe to, co Platon mówi właśnie w «Fajdrosie», że filozofem jest tylko ten, kto o sprawach najwyższych i najważniejszych nie mówi w swoich pismach. Dzieło Szlęzaka przetłumaczyliśmy już na język włoski i opublikowaliśmy (1988, 2 wyd. 1989) w wydawnictwie Vita e Pensiero pt. «Platone e la scrittura della filosofia. Analisi di struttura dei dialoghi UWAGI WSTĘPNE 17 della giovinezza e della maturita alla luce di un nuovo paradigma ermeneutico» (Platon a oddanie filozofii w piśmie. Analiza struktury dialogów okresu wczesnego i dojrzałego w świetle nowego paradygmatu hermeneutycznego). Poprzedziliśmy je Wprowadzeniem, w którym szczegółowo rozważamy hermeneutyczne podstawy dzieła. K. Gaiser w 1984 r. opublikował dzieło «Platone come scrittore filosofico. Saggi sull’ermeneutica dei dialoghi platonici» (Napoli, Bibliopolis; Platon jako pisarz. Eseje o hermeneutyce dialogów platońskich), a w 1986 r. doręczył nam dzieło «La metafisica della storia in Platone» (Metafizyka historii u Platona), o którego napisanie poprosiliśmy go w imieniu Centro di Ricerche di Metafisica (Centrum Badań nad Metafizyką). Zawiera ono w wielu miejscach poprawione i uaktualnione analizy przeprowadzone już wcześniej przez Gaisera na ten temat według klucza nowego modelu interpretowania Platona, tzn. odczytanie dialogów w świetle «nauk niepisanych». Dzieło to przetłumaczyliśmy na język włoski i opublikowaliśmy w wydawnictwie Vita e Pensiero w 1988 r. wraz z obszernym Wprowadzeniem (2 wyd. 1991). Wspomnijmy także ważne dzieło V. Hösle «Wahrheit und Ge-schichte. Studien zur Struktur der Philosophiegeschichte unter para-dygmatischer Analyse der Entwicklung von Parmenides bis Platon» (Stuttgart-Bad Canstatt 1984; Prawda i Historia. Studia nad strukturą historii filozofii analizowanej w świetle paradygmatu rozwoju od Parmenidesa do Platona), które w szerokim zakresie przejmuje i skutecznie wykorzystuje nowy sposób odczytywania Platona. Także w Niemczech w 1987 r. M. Erler opublikował dzieło «Der Sinn der Aporien in den Dialogen Platons»; postaraliśmy się o włoski przekład tego dzieła i opublikowanie go wraz z naszym wprowadzeniem: «Il senso delle aporie nei dialoghi di Platone» (Sens aporii w dialogach Platona), Milano 1991, Vita e Pensiero. W 1989 r. K. Albert opublikował piękny esej « Über Platons Begriff der Philo-sophie»; zadbaliśmy o włoski przekład także tego dzieła i opublikowanie go z naszym komentarzem: «Sul concetto di filosofia in Pla-tone», Milano 1991, Vita e Pensiero (O Platońskim pojęciu filozofii, tłum. J. Drewnowski, Warszawa 1991). Obydwa dzieła poruszają się w kręgu nowego modelu interpretacyjnego myśli Platona. G. Reale. Historia Filozofii Starożytnej. Toni 11-2 18 UWAGI WSTĘPNE We Włoszech trzeba zasygnalizować szczególnie dwie prace: M. Migliori, «Dialettica e Verita. Commentario filosofico al „Par-menide” di Platone (Milano 1990, Vita e Pensiero; Dialektyka i Prawda. Filozoficzny komentarz do Platońskiego „Parmenidesa”) i G. Mora, «Apparenze, Essere e Verita. Commentario storico-filoso-fico al „Sofista” di Platone» (Milano 1991, Vita e Pensiero; Zjawiska, Byt i Prawda. Historyczno-filozoficzny komentarz do Platońskiego „Sofisty”); zawierają one ważne odczytanie tych dialogów w świetle nowego modelu hermeneutycznego. Wspomnijmy, że nowy paradygmat hermeneutyczny rozprzestrzenia się także we Francji. Badaczka związana ze szkołą P. Hado-ta, M.-D. Richard, opublikowała dobrze udokumentowane dzieło pt. «L’enseignement orał de Platon. Une nouvelle interpretation du pla-tonisme» (Paris 1985; Ustne nauczanie Platona. Nowa interpretacja platonizmu). Zawiera ono pierwszy francuski przekład świadectw tradycji pośredniej o niepisanych naukach Platona. Przypomnijmy, że to właśnie we Francji na początku tego wieku L. Robin niewyraźnie dostrzegł nowy paradygmat w dziele «La theorie platonicienne des Idees et des Nombres d’apres Aristote», 1908 (Platońska teoria idei i liczb według Arystotelesa); wtedy jednak nie został on dalej rozwinięty. Zatem to w latach osiemdziesiątych nowy model odczytywania Platona coraz bardziej się rozprzestrzenia i zyskuje zwolenników. Uznaliśmy, że nadszedł już czas na upowszechnienie i syntetyczne przedstawienie nowego modelu interpretacyjnego. Motywy będziemy mieli okazję wyłuszczyć, a w każdym razie Czytelnik w naszym dziele «Per una nuova interpretazione di Platone» może znaleźć szczegółowe i analityczne ich pogłębienie. Z drugiej strony już pod koniec lat pięćdziesiątych Albin Lesky w swojej pięknej «Historii literatury greckiej» (Storia delta letteratura greca) pisał wprost, że chociaż Platon, pisząc dialogi, stworzył coś niezrównanego w literaturze greckiej, to jednak - jako słowo pisane -traktował je za coś niższego od żywego słowa nauczającego, które zapładnia duszę tego, który się uczy, a w «Liście V1I» wyraźnie powiedział, że o najwyższym celu własnej filozofii niczego nigdy nie napisał. Dlatego - stwierdza Lesky - «trzeba uznać za pewne, UWAGI WSTĘPNE 19 że te dialogi, pełne głębokiej powagi moralnej i autentycznego erosu badacza, z innego punktu widzenia oplatają istotną część filozofii platońskiej jak zwykła obudowa» (s. 663 wydania włoskiego). I precyzuje: «Platon twierdził [...], że jego pisma nie zawierały całej jego nauki. To, co napisał po pierwszym powrocie z Sycylii, trzeba ujmować na tle pracy Akademii» (s. 686). Jest to teza, którą - jak zobaczymy (por. niżej, s. 36 nn.) - dobrze dostrzegł już Nietzsche, która jednak dopiero w naszych czasach narzuca się w sposób systematyczny i której słuszność pokażemy na konkretach. W tym wydaniu, podobnie jak w poprzednich, punktem, który trzeba pogłębić, aby zrozumieć Platona, pozostaje dla nas centralny moment metafizycznego odkrycia tego co ponadzmysłowe, bo ten właśnie punkt Platon przedstawił jako owoc swego «drugiego żeglo-wania». Jednak dzięki nowemu modelowi interpretacyjnemu, który przedstawiamy, odkrycie to rozjaśnia się jeszcze bardziej i w sposób, który obszernie wytłumaczymy. Naszym zdaniem odkr...
Aizococ