Lewandowska L., Figura Smoka w Ap 12.pdf
(
794 KB
)
Pobierz
Liliana Lewandowska
Biblioteka UMK
Liliana.Lewandowska@bu.umk.pl
DOI: http://dx.doi.org/10.12775/BPTh.2016.002
ISSN (print) 1689-5150
ISSN (online) 2450-7059
9 (2016): 27–61
Figura Smoka w Ap 12
The figure of the Dragon of Rev 12
Streszczenie.
Artykuł analizuje rozdział 12 Apokalipsy św. Jana, stanowiący syntezę
demonologii biblijnej. Przedstawiony jest obraz Szatana, jego atrybuty, funkcje i dzia-
łanie, a także wpisana w ten kontekst historia ostatecznego triumfu Boga nad złem.
W publikacji są omówione również trzy sceny konfliktu ukazanego w Ap 12, odnoszące
się do poszczególnych etapów w historii Kościoła.
Abstract.
This paper analyses the Book of Revelation Chapter 12 that reflects the bibli-
cal demonology. It presents the figure of Satan, his attributes, functions and action as
well as the history of God’s final triumph over the forces of evil. It refers also to three
stages of conflict of Rev 12, that relate to the particular events in church history.
Słowa kluczowe:
Apokalipsa św. Jana 12; symbolika Smoka; Niewiasty; demonologia.
Keywords:
The Book of Revelation 12; Dragon; the symbolic meaning of Dragon;
Woman; demonology.
Z
ło nieustannie towarzyszy człowiekowi na historiozbawczej drodze jego
dojrzewania. Początkowo nieosobowe, funkcjonuje w Piśmie Świętym
jako swoisty mechanizm złego postępowania, nierządu z bożkami pogańskimi,
odwracania się od Boga i sprzeciwiania Jego woli. Z czasem uzewnętrznia się
coraz bardziej, przybierając postać Szatana, tj. zindywidualizowanego nieprzy-
jaciela Boga i ludzkości, który wprowadza między nimi podział. Nie istnieje
jednak żadna księga Pisma Świętego, która – tak jak Apokalipsa – wymieniała-
by wszystkie terminy dotyczące wspomnianej postaci. W dwunastym rozdziale
Objawienia pojawia się Smok, Diabeł i Szatan, Wąż starodawny, Oskarżyciel
i Zwodziciel. Są to pojęcia znane z ksiąg Starego i Nowego Testamentu i apli-
kowane do biblijnej rzeczywistości demonicznej. Można zatem zaryzykować
stwierdzenie, że Ap 12 jest syntezą demonologii biblijnej, bowiem ukazuje
28
Liliana Lewandowska
istotę i działanie nieprzyjaciela Boga, chrześcijan i całego stworzenia, oraz daje
świadectwo o ostatecznej jego porażce i chwalebnym triumfie Baranka.
W tej publikacji przedstawiona zostanie analiza wstępna i egzegeza roz-
działu 12, logicznie podzielona na cztery etapy:
dramatis personae,
tj. przed-
stawienie postaci protagonistów, Niewiasty i Smoka, oraz trzy sceny konfliktu,
odnoszące się do poszczególnych etapów w historii Kościoła. Pierwsza z nich
(Ap 12,4b–6) ukazuje atak Smoka, narodziny Dziecka, ucieczkę Dziecka i Nie-
wiasty; kolejna (Ap 12,7–12) dotyczy walki Michała Archanioła ze Smokiem
oraz jej skutków, a ostatnia (Ap 12,13–17) zagrożenia i cudownego ocalenia
wspólnoty eschatologicznej na ziemi, czyli prześladowania Niewiasty i Jej po-
tomstwa.
Wizje dotyczące przyszłości Kościoła i świata wprowadzone zostają w księ-
dze Apokalipsy za pomocą symboli, tj. różnych plastycznych obrazów, słów
i wyrażeń, które wskazują na pewną rzeczywistość ponadhistoryczną, a jedno-
cześnie wymagają dodatkowych objaśnień czy aktualizacji. Bez takiego zabiegu
nie będziemy w stanie w pełni zrozumieć przesłania Księgi Objawienia.
1. Analiza wstępna
Księga Apokalipsy jest kompozycją literacką, którą rozpoczyna prolog (1,1–3),
a kończy epilog (22,6–21). Korpus księgi zasadniczo dzieli się na dwie wielkie
części: epistolarną (rozdziały 1,4–3,22) oraz profetyczną dotyczącą wizji przy-
szłości (rozdziały 4,1–22,5)
1
. Treść jej określona jest przez ciąg wizji Janowych,
w których dużą rolę odgrywa symbolika liczby siedem (siedem pieczęci, trąb,
Tekst ten jest częścią obszerniejszej pracy magisterskiej pt. „Ap 12 jako synteza de-
monologii biblijnej”, obronionej pod kierunkiem ks. prof. dr. hab. Dariusza Koteckiego na
Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu w 2007 r.
Według U. Vanniego część profetyczna księgi przedstawia pięć sekcji: 4,1–5,14; 6,1–7,17;
8,1–11,14; 11,15–16,16; 16,17–22,5, następujących po sobie w rozwoju liniowym. Powsta-
je więc swoista struktura, w której poszczególne elementy powracają i zostają podjęte na
nowo, pogłębione w dalszych wątkach. Autor Apokalipsy nie przedstawia sztywnej sukcesji
chronologicznej, ale przechodząc niejako przez historię, trwa w niej i nadaje dziełu charak-
ter metahistoryczny. W części pierwszej akcent pada na przedstawienie siedmiu Kościołów,
w których pojawia się liturgiczna lektura księgi, na wewnętrzne życie wspólnoty. Chrystus
mówi w pierwszej osobie, przestrzega, dodaje odwagi, nakazuje. Druga część księgi to życie
Kościoła niejako zewnętrzne. W centrum stają wydarzenia, które dopiero nadejdą (jako
projekcja eschatologiczna). Por. A. Läpple,
L’Apocalisse,
s. 55; U. Vanni,
La struttura lettera-
ria dell’Apocalisse,
s. 249–253. Zob. także: E. Schüssler Fiorenza,
Composition and Structure
of the Book of Revelation,
s. 344–366. J.J. Collins,
Introduction,
s. 1–20.
1
Figura Smoka w Ap 12
29
czasz gniewu Bożego)
2
. Rozdział 12 przyporządkowany jest większym cało-
ściom, ale i wyodrębniony jako samodzielna jednostka literacka, posiadająca
wewnętrzną strukturę. Wszyscy egzegeci zgadzają się generalnie co do obec-
ności trzech wielkich sekcji – o pieczęciach, trąbach i czaszach. Różnice jednak
zaczynają się w obrębie podziału materiału, który ma być im przyporządkowa-
ny. Kryterium mógłby stanowić opis wizji, wprowadzany słowami „ujrzałem”
ei=don
(w innych przypadkach „doznałem zachwycenia”, „zostałem porwany
w duchu”, „przeniosłem się w duchu”) bądź opis audycji lub wprowadzenie do
akcji nowej postaci czy zapowiedź nowego tematu danej wizji
3
.
Większość badaczy uznaje, że Ap 11,19 przynależy do poprzedniej jed-
nostki tekstualnej (11,15–18), a kolejne wydarzenia wprowadza wiersz 12,1
4
.
Przemawia za tym przede wszystkim zmiana samego kontekstu. Po zapowiedzi
trzeciego „biada” (11,14), na głos trąby siódmej, niebo wielbi nadejście Króle-
stwa Boga i Chrystusa oraz Dnia Gniewu i Sądu, a w otwartej świątyni niebie-
skiej ukazuje się Arka Przymierza. Wiersz 19 zamyka zatem poprzednią myśl
teologiczną, stwierdzając definitywne ustalenie Nowego i Wiecznego Przymie-
rza w świątyni niebieskiej
5
. Następnie do akcji wprowadzone zostają dwie po-
staci:
gunh. peribeblhme,nh to.n h]lion 12,1
oraz
dra,kwn me,gaj purro.j
12,3,
poprzedzone słowami:
kai. shmei/on me,ga w;fqh evn tw|/ ouvranw|/
12,1 oraz
kai.
w;fqh a;llo shmei/on evn tw|/ ouvranw|/
, 12,3, tworzącymi właściwie jedną formułą
wstępną
6
. To, co następuje po niej, to wizja wprowadzająca do proroctw do-
tyczących losów Kościoła, przedstawiająca dwa leżące naprzeciw siebie znaki:
Por. F. Rienecker, G. Maier,
Leksykon biblijny,
s. 33.
Por. S. Gądecki,
Wstęp do Pism Janowych,
s. 182–183.
4
D.E. Aune, analizując elementy wewnętrzne obu perykop oraz zewnętrzne gatunki
literackie, sugeruje, że 11,19 może funkcjonować dwojako: z jednej strony jako wprowadze-
nie do 12,1–17, a z drugiej jako podsumowanie 11,15–18, choć możliwe jest także, że pełni
rolę pewnego rodzaju łącznika między jedną a drugą perykopą. Sam przychyla się do opcji
pierwszej, a uzasadnia to za pomocą fenomenów „błyskawic, gromów, trzęsienia ziemi”,
występujących w czterech pasażach w Ap, prowadzących do tronu Boga lub świątyni niebie-
skiej: 4,5; 8,5; 11,19; 16,18–21. Interesujący nas motyw 11,19 pełni funkcję epifanijną wobec
znaków i obwieszcza obecność sądu Bożego. Drugim argumentem za perykopą zamykającą
się w wierszach 11,19–12,17 byłaby paralela do Iz 66,6–7, w której odnajdujemy schemat
podobny do tego w Ap: „Odgłos wrzawy z miasta, głos ze świątyni – to głos Pana, który
oddaje zapłatę swoim nieprzyjaciołom. Zanim odczuła skurcze porodu, powiła dziecię, za-
nim nadeszły jej bóle, urodziła chłopca”. Jeśli tekst Izajasza miał wpłynąć na Ap 11,19–12,5,
to uzasadniona byłaby funkcja motywu świątyni o charakterze introdukcyjnym. Poza tym
istnieją dowody na to, że w judaizmie i wczesnym chrześcijaństwie Iz 66,6–7 interpretowany
był mesjanistycznie. Por. D.E. Aune,
Revelation 6–16,
s. 661–662.
5
Por. A. Jankowski,
Apokalipsa św. Jana,
s. 202.
6
Por. G.K. Beale,
The Book of Revelation,
s. 621.
2
3
30
Liliana Lewandowska
Niewiasty i Smoka
7
. To właśnie między nimi rozgrywa się decydujący konflikt
(Ap 12), w skutek którego Smok strącony zostaje na ziemię. Tam organizuje
sobie narzędzie w postaci ziemskiej potęgi, będącej antytezą i imitacją Chry-
stusa i Jego Kościoła
8
. Na scenę księgi Objawienia wprowadzona zostaje Bestia
Pierwsza, której Smok daje „swoją moc, swój tron i wielką władzę” (por. Ap
13,2). Dzięki niej będzie mógł zrealizować atak na potomstwo Niewiasty, zapo-
wiedziany w Ap 12,17.
Pod względem krytyczno-tekstualnym Ap 12 nie wykazuje większych wąt-
pliwości z wyjątkiem wiersza 18, który zależnie od formy gramatycznej cza-
sownika
i[sthmi
odnosi się do dwóch różnych podmiotów. Jeśli uznać wariant
evsta,qh,
potwierdzony przez świadectwa z III–V wieku, a także późniejsze
(p47
א
A C, ok. 25 minuskułów, m.in. 205 209 1854 2344 2351, ponadto it
gig, ar
vg syr
h
arm eth
al
Origen
dub
; Victorinus-Pettau Beatus)
9
, chodziłoby o Smoka:
„i stanął na piasku nad brzegiem morza”. Zdanie to zamykałoby jednocześnie
całą perykopę. Drugi wariant, mniej prawdopodobny, potwierdzony przede
wszystkim przez znacznie późniejsze kodeksy (IV–XII w.: 051 1006 1611 1841
2053 2329
Byz
[P 046] vg
mss
syr
ph
cop
sa, bo
Andrew)
10
,
evsta,qhn
należałby już
niejako do kolejnej wizji i odnosiłby się do Jana: „i stanąłem”, „i ujrzałem Be-
stię” (13,1). Pierwszy wariant jest jednak bardziej prawdopodobny, stąd też
w. 18 będzie kończył wizję dwóch znaków na niebie.
Rozdział 12 Apokalipsy św. Jana umiejscowić można w większej sekcji sied-
miu znaków (11,15–14,20
11
), siedmiu wizji królowania Smoka (11,15–13,18
12
)
lub wizji przyszłości świata i Kościoła (4,1–21,8)
13
.
Ap 12 przyporządkowywana jest często do sekcji znaków poprzedzonych
słowami „i ukazał się” lub „i ujrzałem”: 12,1–14,20
14
lub 12,1–15,4
15
, wśród któ-
rych wyróżnia się znak Niewiasty, Smoka, Pierwszej i Drugiej Bestii. Rozpo-
czyna on nową wizję, poszerzając tematykę poprzednich sekcji księgi i ukazu-
jąc głębszy wymiar duchowego konfliktu między Kościołem i światem
16
. Wizje,
Por. A. Jankowski,
Apokalipsa św. Jana,
s. 204.
8
Por. tamże, s. 213.
9
Por. B.M. Metzger,
A Textual Commentary,
s. 673; także: przypis do Ap 12,18 w:
The Greek New Testament.
10
Tamże.
11
Zob. P. Loenertz,
The Apocalypse of St. John.
12
Zob. E. Lohmeyer,
Die Offenbarung des Johannes.
13
Zob. E.B. Allo,
Saint Jean. L’Apocalypse.
14
Zob. F. Rienecker, G. Maier,
Leksykon biblijny,
s. 33.
15
Zob. G.K. Beale,
The Book of Revelation.
16
Por. tamże, s. 622.
7
Figura Smoka w Ap 12
31
które tworzą tę sekcję, nie są jednak kontynuacją w ścisłym tego słowa znacze-
niu, lecz raczej komplementarnym uzupełnieniem tego, co dotychczas powie-
dziano. Jan na nowo podejmuje temat wydarzeń eschatologicznych, tym razem
bardziej szczegółowo. Drugi zestaw wizji 12,1–19,10
17
nawiązuje do pierwszej
części 4,1–11,19. To, co wcześniej zostało powiedziane na temat panowania
Boga i Chrystusa, pozostaje bazą i motywem przewodnim. Godne uwagi jest
to, iż wcześniej nie było mowy o walce między Bogiem i Szatanem, choćby
ze względu na potrzebę unikania sformułowań, które mogłyby w konsekwen-
cji prowadzić do uznania Szatana za równorzędną, realną, odwieczną jak Bóg,
wrogą siłę – niejako Przeciw-Boga (unikanie dualizmu). Jego działanie w Ko-
ściele zostaje zniweczone w skutek ostatecznego zwycięstwa Boga w Chrystusie
i nie ma już dla niego miejsca w przyszłości
18
.
1.1. Ap 12 a mit
Rozdział 12 zajmuje w całej księdze wyjątkowe miejsce ze względu na fakt, iż
jedynie tu zastosowany zostaje bezpośrednio i wprost „mit” jako środek literac-
ki. Nauka rozumie pod tym terminem pewnego rodzaju opowiadanie przedsta-
wiające pierwotne stosunki między bogami, siłami demonicznymi i herosami,
dające rozeznanie co do pochodzenia i istoty świata, pozycji człowieka w świe-
cie i związków oraz norm określających początek jego egzystencji
19
.
Jan wykorzystał stare mitologiczne tradycje, których elementy mógł znać
z ludowych przekazów i których znajomość zakładał również u swoich adresa-
tów. Następnie przepracował je, połączył ze sobą i ustawił tak, by służyły jego
teologicznym zamiarom
20
. Znajdują się tu zatem odnośniki do mitu astralnego
o bogini nieba, która codziennie rodzi słońce, i o smoku ciemności, który usiłu-
je je połknąć. Motyw ten przewija się w egipskim opowiadaniu o brzemiennej
bogini Hator / Izis, prześladowanej przez czerwonego smoka Tyfona / Seta
21
.
Za R. Jürgen,
Die Offenbarung des Johannes.
W.J. Harrington,
Klucz do Biblii,
pro-
ponuje podział Księgi Apokalipsy według dziejów Kościoła: I. Kościół i Izrael (4–11),
II. Kościół i Rzym pogański (12,1–20,15), III. Nowe Jeruzalem (21,1–22,5) (s. 460–461).
18
Por. tamże, s. 121. Zob. także: E. Lohmeyer,
Die Offenbarung des Johannes;
F. Grygle-
wicz,
Interpretacja Apokalipsy św. Jana,
s. 346–356.
19
Por. R. Jürgen,
Die Offenbarung des Johannes,
s. 123.
20
Por. tamże, s. 124.
21
Bogini ucieka na wyspę u ujścia Nilu, gdzie rodzi dziecko – boga słońca Horusa.
Kiedy ten dorasta, podejmuje walkę z Setem / Tyfonem i zabija go. Wariant mitu znany
z Azji Mniejszej i świecie hellenistycznym odwołuje się do bogini Leto. Kiedy wielki smok
Pyton, wąż wyroczni w Delfach, dowiedział się, że nienarodzony jeszcze syn Leto, Apollon,
zniszczy go, zaczął prześladować boginię. Na wyspie Delos porodziła ona Apollona i jego
17
Plik z chomika:
Polemon
Inne pliki z tego folderu:
Jankowski A., Symbolika trzeciego jeźdźca Apokalipsy (Ap 6, 5n.).pdf
(5429 KB)
Rucki M., Szymański K., Abdalla M., Zerwanie szóstej pieczęci i dzień wielki gniewu ich (Ap 6, 17).pdf
(458 KB)
Karczewski M., Jezioro siarki i ognia w Księdze Apokalipsy św. Jana.pdf
(206 KB)
Conder K., Jezus i jedność Kościoła w Apokalipsie św. Jana.pdf
(485 KB)
Oczachowski A., Tysiąc lat w Apokalipsie św. Jana.pdf
(2018 KB)
Inne foldery tego chomika:
Biblia
Kumor Bolesław
Logia Jezusa i Maryi
Mistycyzm
Opactwa, klasztory
Zgłoś jeśli
naruszono regulamin