REWALIDACJA DZIECI I MŁODZIEŻY NIEPEŁNOSPRAWNEJ W RODZINIE Redaktor naukowy Aleksander Hulek PAŃSTWOWE WYDAWNICTWO NAUKOWE WARSZAWA 1984 Skrypt przeznaczony dla studentów pedagogiki, psychologii, socjologii, le- karzy, rodziców i opiekunów dzieci niepełnosprawnych, organizacji i instytucji zajmujšcych się tš problematykš. Redaktor: Zofia Maskowicz Redaktor techniczny: Eugeniusz Ziolek Korektorzy: Barbara Naurrat, Anna Schubert Š Copyright by PAŃSTWOWE WYDAWNICTWO NAUKOWE Warszawa 1984 ISBN 83-01-05386-7 SPIS TRECI Przedmowa (Aleksander Hulek)....... . . ? ? Rodzina istotnym ogniwem rewalidacji (Aleksander Hulek) .... Dziecko niepełnosprawne w rodzinie i społeczeństwie (Halina Borzyszkowska) 18 Rola rodziny w realizacji celów życiowych młodych osób z uszkodzeniem na- rzšdu ruchu i pełnosprawnych (Ryszard Pichalski)..... 28 rodowisko rodzinno-wychowawcze dziecka upoledzonego umysłowo w sto- pniu lekkim {Franciszek Wojoiechowski)........ 34 Wprowadzenie ........, . . 34 Podstawy metodologiczne badań . . . . . . . - 35 Charakterystyka czynników wpływajšcych na opiekuńczo-wychowawcze funkcjonowanie rodziny........... 36 Struktura demograficzna rodzin . ......; . 37 Wykształcenie współmałżonków w badanych kategoriach rodzin . . 37 Sytuacja bytowa badanych rodzin na tle porównawczym ... 37 Atmosfera życia rodzinnego.......... 39 Działalnoć opiekuńcza rodziny dziecka upoledzonego umysłowo w sto- pniu lekkim............. 39 Materialna egzystencja dziecka w rodzinie...... 39 Organizacja formalnej opieki nad dzieckiem . . . . . . 40 Działalnoć badanych rodzin w zakresie racjonalnej organizacji czasu wolnego dziecka ........... 41 Stosunek rodziców do potrzeb dziecka..... 42 Działalnoć socjalizacyjno-wychowawcza rodziny dziecka upoledzonego umysłowo w stopniu lekkim......... 46 Proces wychowania w rodzinie . . . . . . . ' . 46 Obowišzki dziecka na rzecz domu........ 50 Postawy rodziców wobec dzieci upoledzonych umysłowo w stopniu lek- kim i dzieci o normalnym rozwoju........ 52 Wię emocjonalna w rodzinie. Postawy dzieci wobec rodziców ... 55 Wyniki badań. Stwierdzone współzależnoci....... 57 Uwagi końcowe............. 58 Postawy matek wobec. młodzieży pracujšcej i nie pracujšcej o umiarkowa- nym stopniu upoledzenia umysłowego (Krystyna Boezar) .... 60 Wpływ rodziny na uspołecznienie upoledzonych umysłowo zatrudnionych w zakładzie pracy chronionej (Kazimierz Jacek Zdblocki} .... 68 Warunki społeczno-ekonomiczne badanych rodzin...... 72. Warunki mieszkaniowe . ..... 73 Warunki psychospołeczne badanych rodzin.......73 Atmosfera wychowawcza.......... 73 Warunki kulturalne badanych rodzin . . . . . . . . . 73 Wnioski............... 74 Wpływ rodowiska rodzinnego na obraz własnej osoby u młodzieży ze skolio- zš {Maria Ożóg-Radew) . . . . . . . ... . . 76 Podsumowanie............. 84 Dziecko niepełnosprawne objęte nauczaniem indywidualnym (Sylwester No- wak) ............... 85 Rola rodziny we wczesnym usprawnianiu dziecka z mózgowym, porażeniem dziecięcym (Jadwiga Bogwcka, Ewa Mazanek)...... 92 Współpraca rodziny z przedszkolem w nauczaniu dzieci niepełnosprawnych czynnoci samoobsługowych (Celina Kozłowska) . 103 Wstęp............... 103 Dziecko niepełnosprawne w rodzinie i przedszkolu . . . . . 104 Oddziaływania wychowawcze rodziny w pierwszych latach życia dziecka............. 104 Zadania przedszkola w rewalidacji dziecka niepełnosprawnego . . 105 Sposoby uczenia dzieci w wieku przedszkolnym czynnoci samoobsłu- gowych ^_............. 106 Nauczanie dzieci zdrowych.......... 106 Specyfika nauczania czynnoci samoobsługowych dzieci niepełno- sprawnych ............. 107 Koniecznoć współdziałania rodziny z przedszkolem podstawowa za- sada w rewalidacji dzieci upoledzonych....... 109 Wyniki badań przeprowadzonych w przedszkolu dla dzieci niewidomych 109 Metodologia badań............ 110 Charakterystyka badanych......... . .112 Analiza wyników badań ......... . 113 Różne formy współpracy....... . . . .113 Podsumowanie............. 117 Rodzina inwalidzka jako rodowisko wychowawcze (Władysława Brzozowska) 119 Obraz instytucji małżeństwa w wiadomoci osób niepełnosprawnych fizycz- nie (Krystyna Błeszyńska)........... 127 Charakterystyka przeprowadzonych badań ....... 130 Ocena wartoci małżeństwa przez badane osoby . . . . . . 131 Postulowany przez badanych typ stosunków pary małżeńskiej z otocze- niem społecznym....... . ?ť 135 Postulowany podział ról małżeńskich pomiędzy partnerów zwišzku . . 137 Wnioski...... . . . . . ? ? 138 Bibliografia . . .'.-*........... 141 PRZEDMOWA W ostatnich latach tak w Polsce, jak i w innych krajach obserwuje się wzrost zainteresowania problematykš rewalidacji dziecka niepełno-' sprawnego w rodzinie. Przyczyny tego sš złożone, a do najważniejszych należš: 1. Deinstytucjonalizacja opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym. Odchodzi się stopniowo, tam gdzie to jest celowe i możliwe, od segrega- cyjnych fonm jego wychowania i opieki (zakładów kształcenia i domów pomocy), zastępujšc je otwartymi, zwišzanymi naturalnie ze rodowis- kiem dziecka. Te ostatnie zakładajš pobyt dziecka niepełnosprawnego w rodzinie, w domu rodzinnym. Tak jest w sytuacji, kiedy dziecko uczę- szcza np. do szkoły lulb klasy specjalnej czy dziennego domu pomocy. 2. Znaczenie udziału rodziców w procesie rewalidacji własnego nie- pełnosprawnego dziecka, od wieku niemowlęcego aż do okresu przygoto- wania go do życia i usamodzielnienia się. Rodzice po odpowiednim przy- gotowaniu mogš być współautorami postępowania rewalidacyjnego i wnieć w jego program sporo istotnych wartoci. 3. We współczesnych tendencjach rozwoju rewalidacji zaznacza się przenoszenie odpowiedzialnoci za zaspokajanie potrzeb ludzi niepełno- sprawnych (w tym i dzieci) na społecznoci lokalne. Odpowiednikami tego sš u nas gminy i dzielnice miast. Takie rozwišzania zakładajš rów- nież pozostawienie dziecka niepełnosprawnego w rodzinie. Nasze służby wiadczšce na rzecz dzieci niepełnosprawnych sš zibyt scentralizowane i wielkomiejskie", a wiele problemów dzieci niepełnosprawnych można rozwišzać w miejscu zamieszkania. 4. Stałe postępy w integracji dzieci niepełnosprawnych do różnych' placówek kształcenia ogólnego, zawodowego, zatrudnienia i różnych form życia społecznego. Proces integracji dokonuje się z pomocš rodziców, któ- rzy cile współpracujš ze szkołš. 5. Traktowanie problematyki dzieci niepełnosprawnych i rodziny ja- ko stałego komponentu polityki owiatowej, kulturalnej i socjalnej pań- stwa. Obecnie przy podejmowaniu problematyki kształcenia ogólnego i zawodowego, rodziny czy wiadczeń socjalnych bierze się także pod uwagę dzieci niepełnosprawne, których, jest około 10 - 12°/o całej popu- lacji (ze znacznš lulb umiarkowanš niepełnosprawnociš). Problematyka rewalidacji dziecka niepełnosprawnego jes? żywo dy- skutowana w wielu organizacjach społecznych, instytucjach i uczelniach. Prowadzone sš również w tej dziedzinie liczne badania naukowe. Żywe zainteresowanie tš problematykš wykazujš: Komitet Pomocy Osobom Upoledzonym Umysłowo Koła Pomocy Dzieciom Specjalnej Troski, Polski Zwišzek Głuchych, Polski Zwišzek Niewidomych, Polskie Towarzystwo Walki z Kalectwem, Zwišzek Socjalistyczny Młodzieży Wiejskiej, Zwišzek Harcerstwa Polskiego (Drużyny Nieprzetartego Szla- ku i in.). Sprawš dzieci niepełnosprawnych -zajęła się też, powołana przez rzšd, Rada do Spraw Rodziny i Rada do Spraw Ludzi Starszych, Inwa- lidów i Osób Niepełnosprawnych. Badania naukowe z tej dziedziny podejmowane sš głównie przez a- kademie medyczne, wydziały pedagogiczne, psychologicznie i socjolo- giczne uniwersytetów. Zawarte w tej publikacji prace przedstawiajš wyniki badań pro- wadzonych nad rewalidacjš dziecka niepełnosprawnego w rodzinie przez Katedrę Pedagogiki Rewaiidacyjnej Uniwersytetu Warszawskiego w la- tach 1975 - 1:981. Od lat szećdziesištych rodzice oraz opiekunowie dzieci niepełno- sprawnych podejmujš wiele inicjatyw i wysuwajš liczne propozycje do- tyczšce rozwoju placówek rewalidacyjnych dla dzieci niepełnospraw- nych (np. u nas szkół życia dla umiarkowanie i głębiej upoledzonych umysłowo, letnich kolonii, orodka medyczno-wychowawczego dla dzie- ci z mózgowym porażeniem). Służš oni swoim dowiadczeniem odpowie- dnim placówkom w przygotowywaniu programów postępowania rewali- dacyjnego i biorš udział w organizowaniu różnych form wypoczynku dla dzieci niepełnosprawnych. Powszechnie utrwaliło się przekonanie, że sa4 mi specjalici bez udział...
emaciak