Tadeusz Radziwonowicz - Walki polsko-litewskie w latach 1919-1920.pdf

(5489 KB) Pobierz
Radziwonowicz, Tadeusz
Walki polsko-litewskie w latach 1919-1920
"Zeszyt Naukowy Muzeum Wojska", 11, 1998, s.
[38]-48
Zdigitalizowano w ramach projektu pn. Budowa platformy "Podlaskie Czasopisma
Regionalne", dofinansowanego z programu „Społeczna odpowiedzialność nauki” Ministra
Nauki i Szkolnictwa Wyższego (umowa SONB/SP/465121/2020).
Udostępniono do wykorzystania w ramach dozwolonego użytku.
Tadeusz RADZIWONOWICZ
Suwałki
Walki polsko-litewskie w latach 1919-1920
Wraz z odrodzeniem
niepodległej
Polski i powstaniem wolnej Litwy problem
uło­
żenia
stosunków
między
tymi
państwami
ze sfery teoretycznych, ideowych rozwa-
żań
oraz zamierzell
musiał przej~ć już
w
końcu
1918
r.
na
płaszczyznę
praktyki
politycznej.
Tu
,
jak
się okazało,
zasadniczego znaczenia
nabrała
kwestia aspiracji
terytorialnych obu krajów. Od sposobu jej
rozwiązania
strony w zasadniczej mierze
uzależniały kształt
wzajemnych kontaktów.
Za
fundamentalną zasadę
swej polityki wobec Polski Litwini uznali
konieczno~ć
zachowania
pełnej niezależno~ci.
Stanowczo sprzeciwiali
się
jakimkolwiek zamia-
rom
nawiązania
do
przeszło~ci
i odbudowie
związków
z
Polską.
Tak
więc,
odrzucali
plany federacyjne Józefa
Piłsudskiego
,
a koncepcje inkorporacyjne narodowych de-
mokratów
utwierdzały
ich tylko w przekonaniu o realnym
zagrożeniu niepoclległo­
~ci
Litwy ze strony Polski.
1
W stosunkach z
Polską
tak male
państwo
jak Litwa nie
mogło być
w
pełni
równo-
rzędnym
partnerem. Dlatego do swych celów
starało się wykorzystywać antypolską
politykę
najpierw Niemiec, a potem Rosji bolszewickiej
,
wchodząc
z nimi w sojusze,
które
groziły
mu
utratą niepodległo~ci.
Litwa
próbowała też wygrywać przychylno~ć
Wielkiej Brytanii, której z kolei nie
zależało
na szczególnym umocnieniu pozycji
Polski w Europie
Środkowej.
Trzeba
przyznać, że
politycy litewscy
zręcznie
i bez
szczególnych
skrupułów
wykorzystywali
trudno~ci
pal1stwa polskiego na arenie
międzynarodowej, zwłaszcza
jego niepowodzenia w wojnie z
Rosją sowiecką
w 1920
r.
2
Niewątpliwie też
rozumieli,
że
w otwartej konfrontacji militarnej z
Polską
o sporne
terytoria Litwa nie
mogła liczyć
na sukces.
Dzieliła
te
państwa
zbyt wielka
różnica
potencjału ludno~ciowego
,
gospodarczego i militarnego.
Siły
zbrojne Litwy,
liczącej
nieco ponad 2
mln
ludno~ci,
nie
stanowiły poważniejszego zagrożenia
dla Polski,
gdyż mogły podejmować działania
militarne, ale tylko na
ograniczoną lokalną skalę
.
Formowanie wojska Litwini
rozpoczęli
w listopadzie 1918 r. Korzystali w tym ze
wszechstronnej pomocy Niemców, a wyszkolona kadra oficerska i podoficerska
pochodziła głównie
z
byłej
armii rosyjskiej. W drodze
zaciągu
ochotniczego, a
także
pobom do lipca 1919
r.
utworzono 3 pulki i 7 samodzielnych batalionów piechoty,
2 szwadrony kawalerii i
4
baterie artylerii lekkiej. Pobór kolejnych roczników po-
zwolił
Litwinom do sierpnia 1920 r.
rozwinąć armię
do 10
pułków
piechoty, które
weszły
w
skład
3 dywizji, 1
pułku
kawalerii, pulku artylerii o 9 bateriach artylerii
lekkiej i 2 bateriach haubic, plutonu samochodów pancernych i 3
pociągów
pancer-
nych, brygady
straży
granicznej o 2 pulkach kawalerii, 3 batalionów wojsk
inżynie­
ryjnych, 2 batalionów wojsk kolejowych i innych
slużb.
Na koniec sierpnia 1920 r.
stan
żywno~ciowy
armii litewskiej
wynosił
60 tys. ludzi, a stan bojowy: 25 tys. ba-
gnetów (17
,5
tys. w liniowych 10 pulkach piechoty), 500 szabel, 300 karabinów
Walki polsko-litewskie
....
39
pociągi
pance r-
maszynowych, 44
działa,
12
samolotów, 4 samoc hody pance rne,
3
wości
zorgani-
ne. Gener alnie Litwa
zdobyła się
na
duży wysiłek
i jak na swoje
możli
wyszkoloną armię.
3
zowała sporą
,
dobrz e
uzbrojoną
i
wyposażoną
,
nietle
terytorialny.
Jak
już
wspom niano ,
Polskę
i
Litwę podzielił
przed e wszystkim spór
były
najdalej
Nie do
przyjęcia
dla wszystkich,
liczących się
sil politycznych w Polsce
za
ustępstwa
polskie co do prze-
sięgające
roszcz enia terytorialne Litwinów. Ci
zaś
cyjne z
Polską.
biegu granic nie zamierzali
godzić się
na jakiekolwiek
więzy
federa
Domagali
się
Swe
żądania
terytorialne
określali
coraz
dokładniej
w latach
1918-1919.
który
obejmował
byle guber nie:
włączenia
do Litwy ze
stolicą
w Wilnie obsza m,
kurlandzkiej
.
Ludność
w
więk­
kowieńską, wileńską, suwalską, grodziel~ską, część
terenó w. Ograniczony
wyłącznie
do
szości
litewska zamieszkiwala tylko
część
tych
do zaakcepto-
niej
kształt
terytorialny w
pełni
suwereru1ej Litwy
był
dla Pilsudskiego
Litwy z obsza -
wania. Strona polska nie
zamierzała
natomiast
rezygnować
na rzecz
z
ludnością
w
rów
należących
w
przeszłości
do Wielkiego
Księstwa
Litewskiego
,
ale
szczyzny, a
dokładniej południo­
większości polską,
czyli
z WileIlszczyzny i Suwal
l
zbrojn ych
wej
części
guber ni suwalskiej.
Właśnie
te tereny
stały się
teatrem
działaI
4
w latach
1919-1920.
niu tego roku
Do sierpnia
1919
r.,
mimo
Zajęcia
Wilna i Wilel1szczyzny w kwiet
ramy dyplo ma-
przez wojsko polskie, konflikt polsko-litewski nie
wykroczył
poza
na forum
tyczne. Litwa
podjęła dość skuteczną próbę
wniesienia spom z
Polską
cia Niemców
Konferencji Pokojowej w
Paryżu. Korzystając też
z
obecności
i popar
swych
władz
w sporn ej,
południo­
już
od gmdn ia
1918
r.
przystąpiła
do organizacji
i latem
1919
r w
wej
części byłej
guber ni suwalskiej, najpierw w Sejnach, a
wiosną
do
Suwałk
swe wojsko. Gdy w
Suwałkach.
W maju tego roku Litwini skierowali
polsko-litewskiej
czerwcu
1919
r. Rada Czterech
zaakceptowała
przep rowad zenie
oraz aktyw
-
linii demarkacyjnej
wzdłuż
Kanalu Augustowskiego,
rząd
w Warszawie
asową Radę
ne
środowiska
polskie w
Suwalszczyźnie
,
reprez entow ane przez
Tymcz
działal~, mających
na celu
przyłą ­
Obywatelską Okręgu
Suwalskiego
podjęły
szereg
lipcu i sierpn iu
czenie tego obsza m do Polski
.
Ich rezultatem
było
wycofanie
stąd
w
przez
Radę
Naj-
1919
r. wojsk niemieckich
,
a
także
zatwierdzenie
26
lipca
1919
r.
Ferdinanda Focha nowe j linii de-
wyższą
Ententy zapro ponow anej przez marszalka
korzystniejsze
markacyjnej,
późniejszej
i obecn ej granicy
między
oba
państwami.
To
i, niemal
cały
dla strony polskiej
rozstrzygnię cia
,
óddające
jej
cały
powiat augustowsk
zaakc eptow ane
suwalskie i
południowo-za
chodnią
część sejneńskiego
,
nie
zostały
r. wojsko litew-
przez Litwinów. Sytuacja
uległa
zaostrzeniu
,
chociaż
7 sierpnia
1919
y
z zamia rem
skie
opuścilo Suwałki. Obsadziło
ono bowie m
linię
Czarnej
Hańcz
natomiast
12
utrzymania w swym
ręku całego
powiatu
sejneńskiego
.
W
Suwałkach
powia tów by-
sierpnia
odbył się
zjazd przedstawicieli
ludności
polskiej pólno cnych
Focha
,
za jedyne
rozwiązanie
kon-
łej
guber ni suwalskiej, którzy
kwestionując linię
takiej atmosferze
fliktu polsko-litewskiego uznali
zajęcie całej
Litwy przez
Polskę
.
W
ej Organizacji Wojskowej do wy-
trwały
przyg otowa nia Suwalskiego
Okręgu
Polski
wiadomo, strona polska
podjęła
stąpienia
przec iwko Litwinom w czasie, gdy jak
5
kroki,
mające
na celu
Zmianę rządu
w Kownie na propolski.
szej militar-
I
właśnie
na
Suwalszczyźnie doszło
w
końcu
sierpnia
1919
r. do pierw
sejneńskiego
nie
nej konfrontacji polsk o-litewskiej. Geneza tak zwane go powstania
40
została
Tadeusz Radz iwono wicz
ji, gdy
do tej pory w literaturze historycznej w
pełni naświetlona
.
W sytuac
się
za
linię
Focha 16 sierpn ia
stało się
jasne,
że
Litwini nie
zamierzają wycofać
ym
wystąpieniu
kierow nictw o
Okręgu
Suwalskiego POW
podjęlo decyzję
o zbrojn
rnego wojska
przec iwko
nim.
Zapew ne strona polska
chciała uniknąć użycia
regula
ywne oceny
do wyparcia przeciwnika, aby z jednej strony nie
narażać się
na negat
najważniejszy,
opinii
międzynarodowej,
z drugiej
zaś,
i to
mógł być
czyrulik chyba
wości
poroz u-
by do
końca
nie
zrazić
Litwinów i nie
przekreślić
ostatecznie
możli
by bylo wyra-
mienia z nimi. Starano
się więc przedsięwzięcie
to
zorganizować
tak,
skiero wany nie
zem woli
ludności,
która
zamieszkiwała
sporn y obszar. Wojsko, czyli
zająć uwołnione
bez powo dów na
Suwalszczyznę właśnie
41
pułk
piechoty,
miało
przez POW tereny.
po
linię
Focha, ale
również
Płan
powst ania
przewidywał
nie tylko
przejęcie
ziem
obwo dów POW,
rozsze rzenie
działal\
po
miejscowość
Simno. Zamierzano
użyć sił
3
900 stosun kowo
I
i
II suwalskiego oraz III
sejneńskiego
,
które
liczyły łącznie
okolo
por.Adam Rudnicki,
zaś główną
słabo
uzbro jonyc h ludzi. Pows talkam i
dowodził
kompanii ppor.
Wacław
Zawadzki.
grupę uderzeniową
"Sumowo" w
składzie
trzech
żołnierzami
piechoty, 120 kawal e-
Według
polsk ich ocen Litwini dyspo nowal i 1200
tali zajmowa-
rzystami i 18 ckm.
Połowa
z nich
obsadziła linię
Czarnej
6
Hańczy,
pozos
li Sejny
,
Krasnopol, Giby,
Łoździeje
,
Sereje
,
Kopciowo.
ej
Hańczy,
Dnia 22 sierpnia wiecz orem niewielkie
siły
POW
oczyściły linię
Czarn
O
świcie
zaatak owano miasto z trzech
zaś nocą
grupa
"Sumowo"
wyruszyła
na Sejny.
godZiny
6
rano
stron. Po krótkiej walce
,
chyba z niezbyt
liczną załogą, już około
Straty polsk ie
Sejny
były
wolne.
Zajęto także
Giby i Kopciowo, Wiejsieje i
Łoździeje.
y
rozpro szone , a kilkuset litwi-
były
niewi elkie, natomiast
oddZiały
litewskie
został
a batalion 41 pp
nów
trafiło
do niewoli. Mimo
próśb powstańcy
nie otrzymali broni,
sierpnia
.
Z tego powo du nie
mógł
wyruszył
w kierun ku Sejn dopie ro wiecz orem 25
i
ściągali posiłki
i
przystąpił
i do
wesprzeć
pows talków , przec iwko którym Litwin
linią
Focha, a o
kontru derze nia. Najpierw odzyskali
miejscowości położone
poza
4 kompanii wojska, podod -
świcie
26 sierpn ia zaatakowali Sejny. Do natarcia
użyli
eckich.
Zacięty
bój
trwał
ponad
działów
szauli stów i
oddziału
ochot ników niemi
zki.
Przejścio­
dwie godziny, a w trakcie jedne go z kontrataków
zginął
ppor. Zawad
iu i przeg rupo-
wo
powstańcy
musieli
wycofać się
z miasta. Jedna k po wzmocnien
dość słabego
waniu
sił około
godziny 9 ruszyli znów do natarcia i po pokon aniu
Litwinami
płk
oporu nieprz yjacie la
około
godziny
11
odbili Sejny.
Dowodzący
się
regula rnych
S.Asevicius
postanowił wycofać się
do
Łoździej
na
wieść
o
zbliżaniu
dopie ro
następnego
dnia,
27
sierp-
pododdZiałów
41 pp. Te jedna k
przybyły
do Sejn
litewski atak na
nia jedna, a
nocą
druga kompania. Dlatego 28 sierpnia ponow ny,
oddziały
polsk ie
Sejny nie
przyniósł
powo dzeni a. Do dnia 9
września już
regula rne
do linii Focha
.
Natomiast podod -
dotarły,
w zasadzie nie
napotykając się
na Litwinów,
41 pp.
Tyłko
te, które
działały
poza
działy
POW
zdały broń
i
zostały
wciel one do
e przez pewie n czas
wałkę.7
łinią demarkacyjną próbowały kontynuować
jeszcz
ym wszak do
Militarne powst anie
sejneńskie zakończyło się
sukcesem, ograniczon
próbą
zorgani-
obsza ru
określonego
przez
linię
Focha
.
Politycznie wraz z
nieudaną
rotu w Kownie
zowan ia pod ogóln ym kierownictwem Leona Wasilewskiego przew
poroz umie-
jeszcze bardziej
zaostrzyły
stosunki polsko-litewskie i oddal ono
szansę
Walki polsko-litewskie
... .
41
aresztowania, a naw et
y się
wz aje mn e represje,
nia
między
oby
państwami. Mnożył
szczy­
rsować
sw oje racje na
pła
stro ny
starały się uzasadnić
i
przefo
zbr odn ie. Ob ie
odowej.
tni e dyplomatycznej i
międzynar
Zmian w nad er
za
połowa
1920 r. nie
przyniosła
Ostatnie
miesiące
1919 r. i pierws
wie rdz eni e dni a
8
gru dni a 1919
kac h polsko-litewskich. Nawet pot
napiętych
sto sun
ie
nie zao -
ebi egu linii Focha na
Suwalszczyźn
ę Najwyższą
Entynty prz
­
r. prz ez
Rad
większych starć.
Na
Wiłel\
ciaż
nie
dochodziło
tu do
owało
usp oko jen iem ,
cho
woc
ony żadną linią
ski ch i litewskich nie
był określ
szc zyt nie z kol ei styk wojsk pol
icznym
.
W
szczególności
Litwini
i nie
pokrywał się
z pod zia lem etn
demarkacyjną
ej nie
nu rzeczy
,
ale
też
po stronie polski
res ow ani
rewizją
ów cze sne go sta
byli zai nte
granicy z
Litwą
na
ków
przesunięcia
prowizorycznej
kowało choćby
zw ole nni
bra
y.
8
Suwalszczyźnie
ku
p6łnoc
wicka.
włączyła się
Rosja bol sze
r. do konfliktu polsko-litewskiego
Latem 1920
m pod pis any m
tały uwieńczone
traktate
-sowieckie roz mo wy pok ojo we
zos
Litewsko
po d nap ore m
sie, gdy wojska polskie
cofały się
Moskwie dni a 12 lipca, czyli w cza
w
aw ao
skim.
Por ozu mie nie to odd
,
także
na froncie
litewsko-białom
Armii Czerwonej
Wilnem i
część
gub ern i
ej
gub ern i
wileńskiej
z
kszą część
obs zam
był
Litwie
wię
zygnięcia między
alszczyzny
pozostawiało
do
rozstr
eńskiej,
a pro ble m Suw
grodzi
a
Polską
a
Litwą
.
wo bec wojny polsko-sowieckiej,
ny Litwini dek laro wa li
neutralność
Ze swej stro
z
Armią
Czerwo-
namszali.
Zaangażowana
w walki
wistości
wie lok rot nie
ją
w
rzeczy
wizja pie cho ty litewsko-
ntu
Północno-Wschodniego
2 Dy
ną
na lew ym skr zyd le Fro
w stanie sku tec zni e przeciwdzia-
Aleksandra Bomszczaka nie
była
białomskiej
gen .
do wyzwa-
re
przystąpiły
w sw ym mn iem ani u
om
wo jsk litewskich
,
któ
łać posunięci
nia
na
większą
Chociaż
nie
były
to
działa
onu Wilna spo d polskiej okupacji.
lania rej
pól noc nym pas ie wa lk
na nie pow odz eni ach polskich w
lę,
to
poważnie ważyły
ska
ink u frontu I bao n
słuc­
stojący
na pól noc nym odc
du i
od Wilna po Gro dno .
Już
7 lipca
ez
kawalerię sowiecką
od ws cho
strzelców
został
zaa tak ow any prz
kie go
pułku
2 kom pan ia
odw rót
już całego pułku
,
a jego
winów od zac hod u.
Wywołało
to
Lit
nie Dukszt.
Oddziały
pol ski e
ów oto czo na i int ern ow ana w rejo
została
prz ez Litwin
nie zaw sze
ć starć
z Litwinami,
ałe
korzystnej sytuacji
stały się unikną
w bar dzo nie
niego otrzymało
wó dzt wo Frontu
Północno-Wschod
możliwe. Już
11 lipca Do
było
to
lskiego o
możliwości
litewskiego
ącego
w Kownie
ppłk.
Ry
informację
od
przebywaj
a
oddziały
litewskiej
l
dywizji
i Ora ny.
Późnym
wie czo rem 12 lipc
ataku na Wilno
o
dni a bao n ten
kiego
pułku
strzelców
.
Następneg
zaatakowały
I bao n lidz
pie cho ty
ł
dot kliw e straty. Po
n i w walkach a Litwinami
poniós
ebijał się
w oko licy Jat elu
prz
zególnie trudnej sytuacji
rię sowiecką Wiłna
w szc
opa now ani u 14 lipca prz ez
kawałe
łomska
menczyn IV brygada
litewsko-bia
cząca
w rejo nie Werki - Nie
znalazła się wal
i 4 kom pan ia
tocki pułk
strzelców, 3
a
Pasławskiego
w skladzie:
białos
płk.
Stefan
tys. ludzi. Brygada
kiego i 4 baterie artylerii,
około
2
ego,
9 i 10 kom pan ia lidz
słucki
dę
dow ódc y lite wsk iej
szagoły
i
otrzymała zgo
ta
podjęła
odw rót w kie mn ku
Mej
tak ow ane i rozbite prz ez kaw ale -
Klescynskasa na
przejście
prz ez zaa
1 dywiZji
płk.
wskim.
Część
bez bro nny ch
również
na obs zar ze lite
iecką
,
któ ra
znalazła się
rię sow
ez Litwinów
i IV brygady
18
lipca zostaly prz
akó w
trafiła
do niewoli, a resztk
9
Pol
ch Kronia nad Niemnem.
oto czo ne i int ern ow ane w okolica

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin