Turasiewicz R., Corpus Hippocraticum i jego tajemnice.pdf

(1918 KB) Pobierz

POLSKA AKADEMIA NAUK

KOMITET NAUK O KULTURZE ANTYCZNEJ

D E R

DWUMIESIĘCZNIK POŚWIĘCONY

KULTURZE

ŚWIATA STAROŻYTNEGO

ROKLIX

3-4/2004

WYDAWNICZY

DOM

iECfPSN

WARSZAWA 2004

WYDAWCA

Komitet Nauk o Kulturze Antycznej Polskiej Akademii Nauk

KOMITET REDAKCYJNY

Małgorzata

Borowska (Warszawa), Jerzy Kolendo (Warszawa),

Włodzimierz

Lengauer (Warszawa),

Ignacy Lewandowski

(Poznań),

Henryk Podbielski (Lublin), Ludwika Press (Warszawa),

Marek Starowieyski (Warszawa), Marian Szarmach

(Toruń),

Joachim

Śliwa

(Kraków)

REDAKOA

Anna Maria Komornicka (red. nacz.), !Anna Sadurska

Mieczysław

Grzesiowski (sekr.)

Wydanie publikacji dofinansowane przez Komitet

Badań

Naukowych

Adres Redakcji

Pałac

Kultury i Nauki, pok. 2119 (p. XXI)

00-901

Warszawa

Tel. 65 66 139

Nakład

300

egzemplarzy

WYDAWNICZV

DOM

JE!CfP§Ar

Realizacja wydawnicza:

Dom Wydawniczy ELIPSA,

ul. Inflancka

15/198, 00-189

Warszawa

tel/fax

635 03 01, 635

85,

e-mail: elipsa@elipsa.pl,

www.elipsa.pl

MEANDER 3-4/04

!ROMUALD TURASIEWICZ!

(Kraków)

CORPUS HIPPOCRATICUM

I JEGO 'TAJEMNICE'

z 53 pism w 72

księgach

zbiór

noszący imię sławnego

lekarza

z Kos, nie tworzy, jak wiadomo, ani spoistej

całości,

ani

też

nie prezentuje

wyłą

cznie

poglądów szkoły

hipokratejskiej. Jego powstanie,

ukształtowanie się,

pocho-

dzenie,

wartość

naukowa - z medycznego punktu widzenia -

stanowią

od czasów

starożytnych

do dzisiaj przedmiot

badań

niekończących się

dyskusji. Wprawdzie

wiele kwestii spornych

już wyjaśniono,

jednak na wiele trudnych

pytań

nie udzie-

lono

przekonywujących

odpowiedzi:

pozostają białe

plamy. Historia

Corpus

w dal-

szym

ciągu

kryje w sobie

niejedną zagadkę.

Składający się

Grecka medycyna

miała

pierwotnie charakter sakralny i magiczny. Za uzdro-

wicieli

uważano

niektórych bogów, jak Apollona,

Artemidę, Hekatę,

czy

też pół

bogów-herosów jak Heraklesa. W dawnych mitach z okresu minojskiego i

mykeń

skiego

pojawiają się

przywódcy grup plemiennych, którzy

są równocześnie wróżbitami

kapłanami

iatromanteis.

Takim lekarzem uzdrowicielem

miał być

Melampos,

który

uleczył

szaleństwa

córki argiwskiego króla Proitosa.

Był

nim

też

Herakles,

znawca

ziół

leczniczych, higienista (oczyszczenie stajni Augiasza), lekarz, któremu

przypisywano nawet moc przywracania do

życia zmarłych

(casus Alkestis ). Przede

wszystkim jednak stare mity

wymieniają

centaura Chirona i Asklepiosa, syna Apol-

lona, jako znakomitych i wszechstronnych lekarzy. W epoce,

którą obrazują

po-

ematy homerowe, medycyna nie

straciła

jeszcze charakteru sakralnego. Lekarze

podobnie jak

wróżbici

pieśniarze-aojdowie

uchodzili za ludzi obdarzonych szcze-

gólną łaską

bogów. Wierzono bowiem,

że

ich wiedza i uzdolnienia

są

darem

bogów. Wykonywanie zawodu

stanowiło

przywilej rodziny,

gdyż

uzdolnienia te uwa-

żano

za dziedziczne. Warstwa owych uprzywilejowanych

demiurgów

podobnie

zresztą

jak arystokracja - zdaje

się wywodzić

z najstarszych struktur

społecznychl.

E. Mireaux,

Życie

codzienne

Grecji

epoce homeryckiej,

przekł.

polski S.

Kołodziejczyka,

Warszawa 1962, s. 59 i 114.

160

Romuald Turasiewicz

Machaon, naczelny lekarz wojsk achajskich

walczących

pod

Troją,

jest zarazem

wojownikiem. Jest nim

również

jego brat Podaleirios. Jako synowie Asklepiosa

boga-uzdrowiciela nie

ustępują

znaczeniem

członkom

rodzin królewskich.

Lekarze, którym nieobce

są już

praktyki medyczne i sztuka zielarska2, podob-

nie jak wieszczkowie i

pieśniarze, uchodzą

przede wszystkim za

objaśniaczy

woli

bogów, bo bóstwo jest zarówno

sprawcą nieszczęścia

choroby jak i

szczęścia

ule-

czenia. Zagniewane

zsyła chorobę, ubłagane

łaskę

uzdrowienia. Zaraza,

którą

obrażony

i zagniewany Apollon

doświadcza

Achajów na

początku

Iliady,

daje naj-

lepszy wyraz

tym

wierzeniom. Jest charakterystyczne,

że

w wypadku zarazy - wy-

raźnego

objawu boskiego gniewu -

społeczność

achajska szuka ratunku i pomocy

nie u lekarza, lecz u wieszczka. Przyczyna choroby jest bowiem „oczywista",

więc

tylko modlitwy i ofiary

złożone obrażonemu

bóstwu

mogą przynieść

wybawienie:

nie

pomogą żadne zioła,

ani

żadne

praktyczne

środki

sztuki lekarskiej.

Te praktyczne

środki rozwijała też

medycyna ludowa, która nie ma historii.

I ona

często sięgała

do magii i

zaklęć,

z czasem jednak

wyzwalając się

pęt

za-

bobonu

zaczęła zmierzać

w kierunku religijnych praktyk

przywracających

zdrowie.

W cieniu sanktuariów bóstw uzdrowicieli

powstały

pierwsze

szkoły

medyczne sku-

piające

lekarzy -

kapłanów,

które na

przełomie

VI i V wieku przed Chr. prze-

obraziły medycynę kultową

terapię eksperymentalną

nową samodzielną

dyscy-

plinę naukową. Dokonało się

to pod

wpływem jońskiej

filozofii przyrody.

Ponieważ

medycyna naukowa

zerwała

ślepą wiarą

w bogów uzdrowicieli,

szkoły

lekarskie

wkrótce

się uniezależniły

od sanktuariów. „Bez

poszukiwań

najstarszych filozofów

za naturalnym

wytłumaczeniem

wszelkich zjawisk - pisze

Jaeger3 - bez ich usi-

łowań,

każdy

skutek

sprowadzić

określonej

przyczyny, a w

powiązaniu

ich

przyczyn i skutków

wskazać jakiś

powszechny i konieczny

ład

... medycyna nigdy

nie

stałaby się sztuką". Później nastąpił

odwrotny proces: to nowa medycyna em-

piryczna

zaczęła

z kolei

oddziaływać

filozofię.

Z biegiem czasu przyjmowano do sanktuariów

(tzw.

asklepiejony) na

naukę

lecz-

nictwa

młodych

ludzi, którzy nie byli

związani

z rodami

kapłańskimi.

Zawód leka-

rza

gwałtownie się

sekularyzuje.

Uprawiają

też

przyuczeni przez mistrza wy-

zwoleńcy

i niewolnicy. Dla

prestiżu

lekarza

miało

to w

społeczeństwach helleńskich

dwojakie skutki: pozytywne i negatywne. Pozytywne - bo

wyprowadzało

uprawia-

nie medycyny z sanktuariów i

nadawało

jej

świecki

i racjonalny charakter, nega-

tywne -

gdyż obniżało

autorytet wykonywanego zawodu.

Pojawiają się

lekarze

wę

drowni na wzór sofistów, którzy za swe

usługi pobierają

wynagrodzenie. Wykonywanie

praktyki w jednym miejscu, to jest w jednej

polis

w charakterze lekarza miejskie-

(iatros demosios)

uchodziło

za przywilej tylko ogólnie

poważanych

lekarzy. Wy-

zwolenie

się

medycyny z

ograniczeń

kastowych i kultowych

uczyniło

leczenie sztu-

ką społecznie

wszystkim

dostępną.

Obok

właściwych

lekarzy

medycyną

w szerokim

znaczeniu zajmowali

się kapłani

Asklepiosa,

gimnaści

(gymnastai)

i trenerzy

(pai-

Por.

Iliada,

XVI 28.

Paideia,

przekł.

poi. M. Plezi, Warszawa 1964, Il, s. 28.

Plik z chomika:

Polemon

Turasiewicz R., Corpus Hippocraticum i jego tajemnice.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: