Wstęp
Konsekwencją historycznego przełomu ustrojowego oraz transformacji polityczno-społecznej w Polsce po 1989 roku, było wprowadzenie gospodarki wolnorynkowej i systemu demokracji. W związku z tym, nastąpił rozwój patologii życia społecznego i obniżanie się wartości społeczno- moralnych, czego przykładem jest bardzo wyraźny wzrost przestępczości i agresji już od 1990 roku[1].
Współcześnie można zauważyć, iż u obywateli wzrasta poziom zainteresowania jednostkami odpowiedzialnymi za zapewnienie bezpieczeństwa oraz porządku publicznego. Śmiało można stwierdzić, że „ działania służące zapewnieniu spokoju układają się zwykle w pewien dość skomplikowany system, z zależnymi od siebie podsystemami. Oznacza to, że można wyselekcjonować różne zagrożenia oraz wynikające stąd różne systemy bezpieczeństwa. Mówi się o bezpieczeństwie indywidualnym i zbiorowym lub wewnętrznym i zewnętrznym. Oznacza to, że dotyczą one różnych dziedzin życia i działalności ludzkiej. Odzwierciedleniem tych uwarunkowań jest wyróżnianie różnych rodzajów bezpieczeństwa. W każdym jednak wypadku tworzenie systemu bezpieczeństwa ma na celu zmniejszenie ludzkich obaw i strachu przed tym, co niesie przyszłość”[2].
Celem pracy będzie przedstawienie oraz omówienie uprawnień jakie przysługują Policji, głównie środków przymusu bezpośredniego oraz broni palnej, ograniczeń w ich stosowaniu, a także przedstawienie interesujących przypadków nadużyć tychże środków. Elementem tej pracy będzie także poznanie opinii publicznej na temat uprawnień, które przysługują funkcjonariuszom. Główny problem badawczy zawiera się w pytaniu: „Czy umundurowana i uzbrojona formacja jaką jest Policja nadużywa środków przymusu bezpośredniego?”. Do weryfikacji powyższej hipotezy wykorzystam zarówno empiryczne jak i teoretyczne metody badawcze. Wyniki tychże badań zostaną zawarte w trzech rozdziałach pracy. Pierwszy rozdział będzie zawierał krótką charakterystykę instytucji Policji, wyjaśnienie oraz omówienie podstawowych pojęć związanych z tematyką, które są niezbędne do zrozumienia poruszanych kwestii. W kolejnym rozdziale zostaną omówione interesujące przypadki wykorzystania bądź użycia środków przymusu bezpośredniego oraz broni palnej. Omówię tutaj również rolę, jaką pełnią media w postrzeganiu takich przypadków przez społeczeństwo, a także skupię się na odpowiedzialności jaką ponoszą w takich sytuacjach funkcjonariusze Policji. Ostatni- trzeci rozdział będzie zawierał wnioski z przeprowadzonych przeze mnie badań wśród społeczeństwa na temat środków przymusu bezpośredniego oraz broni palnej.
1. Podstawowe terminy i pojęcia
1.1 Charakterystyka Policji
Jedną z jednostek odpowiedzialnych za zagwarantowanie bezpieczeństwa oraz porządku publicznego jest Policja. To umundurowana oraz uzbrojona formacja, która przez większość członków społeczeństwa uważana jest za fundament niezagrożonego i zrównoważonego państwa. Została stworzona jako oddział służący społeczeństwu, przeznaczony do ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz do utrzymania spokoju i porządku publicznego[3]. Styczność obywatela z policjantem to najczęściej zdarzenie ukazujące się jako naturalne i niewymuszone zejście się jednostki z przedstawicielem władzy państwowej. Poruszając temat podstawowych obowiązków tejże formacji należy
w pierwszej kolejności wymienić: ochronę życia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi zamachami naruszającymi te dobra, zapewnienie spokoju w miejscach publicznych oraz w środkach publicznego transportu i komunikacji publicznej, w ruchu drogowym i na wodach do powszechnego korzystania. Policja jest organem odpowiedzialnym za działania mające na celu zapobieganie popełnianiu wszelkiego rodzaju wykroczeń oraz przestępstw. W kompetencjach opisywanej przeze mnie jednostki figuruje również poszukiwanie złoczyńców, oraz nadzór respektowania przepisów porządkowych jak i administracyjnych mających moc prawną w określonych miejscach publicznych.
Policja, jako jednostka działająca dla dobra społeczeństwa, została wyposażona
w wiele uprawnień, począwszy od legitymowania obywateli, poprzez rewidowanie zarówno osób jak i lokali, skończywszy na przeprowadzaniu kontroli osobistej. We współczesnym świecie, funkcjonariusz jako reprezentant władzy wykonawczej w państwie, pełni kluczową rolę, jednocześnie sprawując przy tym bardzo odpowiedzialną funkcję- działa dla dobra społeczeństwa oraz stoi na straży fundamentalnych i sztandarowych praw i wolności człowieka[4].
Szczególnym uprawnieniem, przysługującym Policji jest prawo do użycia środków przymusu bezpośredniego oraz broni palnej, które może być wykorzystane tylko w niezbędnym zakresie. „Wskazane w ustawie uprawnienia Policji, często nawet bardzo dolegliwe dla człowieka, niejednokrotnie budzą szereg kontrowersji w odczuciach społeczeństwa. Niestety dla zapewnienia skutecznego realizowania ustawowych zadań Policji niekiedy zachodzi konieczność zastosowania przymusu wobec obywateli. Możliwość stosowania przemocy wobec osób naruszających reguły życia społecznego jest niezbędnym insygnium każdej policji w tym i Policji polskiej”[5]. Trzeba podkreślić, iż ogromną wartość w służbie funkcjonariusza pełni znajomość praw oraz wolności człowieka, zrozumienie ich ważności oraz rangi. „Funkcjonariusze porządku prawnego muszą zrozumieć, w jaki sposób międzynarodowe prawo człowieka wpływa na wykonywanie przez nich zadań”[6]. Trzeba mieć na uwadze, iż w każdym przypadku użycia środka przymusu bezpośredniego czy broni palnej mamy do czynienia z ryzykiem utraty zdrowia lub nawet życia przez człowieka. Ważne jest, aby każdy z obywateli, a przede wszystkim każdy funkcjonariusz nie postrzegał działań policyjnych tylko i wyłącznie przez pryzmat korzystania z broni lub środków przymusu bezpośredniego. Atutem policji powinien być właściwy poziom wyszkolenia, inteligencja i szybkość działania, czyli cechy dzięki którym określone czynności mogą być wykonywane bez wchodzenia w konflikt fizyczny z osobami[7].
Wielokrotnie akcentuje się służebną rolę Policji w stosunku do społeczeństwa. Mówi ona o tym, iż funkcjonariusz obok szeregu przysługujących mu uprawnień posiada przede wszystkim masę obowiązków. Jednym z nich jest właśnie honorowanie i szanowanie godności ludzkiej a także przestrzeganie i ochrona praw człowieka. Ważne jest też to, że sam policjant, który jest takim samym człowiekiem i obywatelem jak każda jednostka, jest podmiotem tych praw. Policjant może pełnić kreatywną rolę w zapewnieniu egzekwowania praw człowieka a także w zagwarantowaniu poczucia bezpieczeństwa i spokoju obywatelskiego. Jednak taką funkcję może pełnić tylko i wyłącznie funkcjonariusz, który jest w pełni świadomy praw człowieka, ponieważ nie dopuści on do „ dopasowania” przepisów do swoich osobistych przekonań i poglądów, a także nie będzie on w żaden sposób próbował zastąpić wymiaru sprawiedliwości[8].
W kontekście służby policjanta, należy całkowicie i bezwarunkowo pamiętać, iż
w państwie prawa rządzi prawo, a nie arbitralna wola urzędnika. Tak więc o tym co funkcjonariusz może zdziałać i jak ma to zrobić, decyduje prawo. W przeciwieństwie do tego - człowiek, może robić wszystko to, czego prawo nie zabrania[9].
W czasie pełnienia obowiązków, oraz nawet w czasie wolnym od pracy funkcjonariusze nie rzadko są obligowani do działania w warunkach kryzysowych, narażając przy tym swoje zdrowie, a nawet życie. Muszą podejmować decyzje w ciągu kilku sekund, co wiąże się z wysokim poziomem stresu oraz napięcia. Aby móc sprzeciwić się tym właśnie niebezpieczeństwom policjanci muszą posiadać adekwatną wiedzę, która powinna być punktem wyjścia oraz fundamentem do przyswajania niezastąpionych umiejętności.
Podstawy prawne użycia środków przymusu bezpośredniego oraz broni palnej to inaczej uregulowania, ustawy i przepisy wykonawcze regulujące pracę oraz przebieg wszelakich działań policji. Opisują one podstawowe, międzynarodowe standardy, określające postępowanie policji. Podstawowy kanon owych standardów obejmuje m.in.: zasady użycia siły oraz broni palnej, zakaz stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, postępowanie w stosunku do osób zatrzymanych, tymczasowo aresztowanych lub uwięzionych, przestrzeganie prawa do prywatności oraz prawo do pokojowego zgromadzania się, które dają omawianej przeze mnie formacji przywilej stosowania określonych środków. Opisują one także dokładne standardy, przypadki oraz techniki i metody posiłkowania się nimi. Fundamentalnym dokumentem jest Ustawa o Policji z dnia 6 kwietnia 1990 roku. To dokument prawny, w którym zawarto ogólne regulacje, dotyczące kluczowych dylematów i barier związanych z kwestią użycia środków przymusu bezpośredniego a także broni palnej.
Przywileje przysługujące Policji, w szczególności użycie środków przymusu bezpośredniego oraz broni palnej wielokrotnie wywołują dyskusję pomiędzy społeczeństwem, toteż zostały one uznane przeze mnie za intersujący problem badawczy i stały się fundamentem do stworzenia pracy dyplomowej na ten właśnie temat.
1.2 Pojęcie środka przymusu bezpośredniego oraz katalog środków prawnie przysługujący Policji
„ Środki przymusu bezpośredniego to właściwości organizmu ludzkiego, czyli siła fizyczna lub przedmioty(w tym również zwierzęta jako istoty żywe), za pomocą których uprawniony funkcjonariusz publiczny wywiera na osobę presję, powodując przy tym dolegliwość psychiczną bądź fizyczną, w celu uzyskania jej zachowania zgodnego z prawem lub obezwładnia niebezpieczne albo agresywne zwierzęta”[10].
Ustawa o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej oraz ustawa o Policji wyszczególnia niżej wymienione rodzaje środków przymusu bezpośredniego:
a)siła fizyczna w postaci technik: transportowych, obrony, ataku, obezwładnienia- -tego środka można użyć w przypadku m.in. odparcia bezpośredniego ataku na zdrowie, życie lub wolność zarówno funkcjonariusza jak i innej osoby, pokonania biernego i czynnego oporu lub w celu zwalczania naruszenia porządku lub bezpieczeństwa publicznego[11].Samo użycie siły fizycznej to posługiwanie się chwytami obezwładniającymi, technikami walk oraz pozostałymi metodami przy użyciu siły mięśni. Artykuł 14 ustawy o środkach przymusu bezpośredniego mówi, że „ używając siły fizycznej, nie wolno zadawać uderzeń, chyba, że uprawniony działa w celu odparcia zamachy na życie lub zdrowie własne lub innych osób albo na mienie lub przeciwdziała ucieczce”[12].
b) kajdanki zakładane na ręce, nogi oraz zespolone- ten środek przymusu bezpośredniego jest wykorzystywany w razie konieczności wszczęcia jednej z niżej wymienionych czynności: wyegzekwowania wymaganego prawem zachowania zgodnie z wydanym przez policjanta poleceniem, przeciwdziałania niszczeniu mienia, zapewnienia bezpieczeństwa konwoju lub doprowadzenia, ujęcia osoby, udaremnienia jej ucieczki lub pościgu za tą osobą, zatrzymania osoby, udaremnienia jej ucieczki lub pościgu za tą osobą, pokonania czynnego oporu, przeciwdziałania czynnościom zmierzającym do autoagresji[13].
Użycie kajdanek może mieć postać obligatoryjną oraz fakultatywną. Forma fakultatywna mówi o tym, że kajdanki można stosować wobec osób skazanych, tymczasowo aresztowanych, lub wobec osób, którzy zostali zatrzymani w celu udaremnienia ucieczki, zapobieżenia czynnej napaści oraz zapobieżenia czynnemu oporowi. Postać obligatoryjna oznacza natomiast, że kajdanki stosuje się na polecenie sądu lub prokuratora, bez względu na zachowanie się i status osoby, wobec której czynność jest podejmowana. Kajdanki są zakładane na ręce z przodu, jednak jeśli zatrzymany jest niebezpieczny, agresywny, wtedy można założyć kajdanki na ręce z tyłu[14].
c) kaftan bezpieczeństwa, pas obezwładniający, siatka obezwładniająca- te środki są przeznaczone do unieruchomienia kończyn osób zatrzymanych, co pozbawia ich możliwości poruszania się. Używa się ich wobec osobników, którzy swoim postępowaniem , również tym niezawinionym, budują zagrożenie dla zdrowia lub życia ludzkiego. Te środki stosuje się wtedy, gdy użycie innych środków przymusu bezpośredniego jest niewykonalne, lub okazało się ono bezowocne[15] .
d)kask zabezpieczający- jest to nowy środek przymusu bezpośredniego, na wyposażeniu Policji znalazł się na początku 2015 roku, środek ten ma być stosowany w przypadku autoagresji zatrzymanego– w celu wyeliminowania samookaleczenia głowy przez zatrzymanego. Przed użyciem kasku, trzeba założyć zatrzymanemu pas obezwładniający jednoczęściowy lub kaftan bezpieczeństwa albo kajdanki na ręce trzymane z tyłu[16].
e) pałka służbowa- wyróżniamy następujące rodzaje: zwykła, szturmowa, wielofunkcyjna inaczej nazywana tonfą, teleskopowa. Ten środek stosuje się w celu: odpierania czynnej napaści, pokonywania czynnego oporu, przeciwdziałania niszczeniu mienia. Należy podkreślić, iż zabrania się stosowania pałki służbowej wobec osób, w stosunku do których zastosowano kajdanki, prowadnice, kaftan bezpieczeństwa lub siatki obezwładniające; zadawania uderzeń i pchnięć pałka służbowa w głowę, szyję, brzuch i umięśnione oraz szczególnie wrażliwe części ciała; zadawanie uderzeń rękojeścią pałki służbowej wielofunkcyjnej, stosować pałki zwykłej i szturmowej wobec stawiających bierny opór chyba, że zastosowanie siły fizycznej okazało się bezskuteczne. Natomiast wolno zadawać uderzenia i pchnięcia pałką służbowa we wszystkie części ciała w celu odparcia bezpośredniego, bezprawnego zamachu na życie lub zdrowie własne bądź innej osoby[17].
e) pies lub koń służbowy- przyroda wyposażyła psa w niezwykłą psychikę i solidnie rozbudowane zmysły – węchu, słuchu i wzroku. Węch psa jest wyjątkowo wrażliwy na wonności pochodzenia organicznego, czyli te, które wydziela człowiek oraz inne zwierzęta. Przeważająca liczba psów, które „służą w Policji”, używana jest do czynności prewencyjnych jako psy patrolowo-tropiące. Konia służbowego można użyć w przypadku konieczności podjęcia co najmniej jednego z następujących działań: odparcia bezpośredniego, bezprawnego zamachu na życie, zdrowie lub wolność policjanta lub innej osoby, przeciwdziałania naruszeniu porządku lub bezpieczeństwa publicznego; przeciwdziałania niszczeniu mienia; pokonania biernego oporu; pokonania czynnego oporu. Konia służbowego używa się także do kontroli przemieszczania się grupy osób, wykorzystując jego masę[18].
f) przedmioty przeznaczone do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej- ten środek stosuje się w celu chwilowego obezwładnienia osoby bądź też zwierzęcia. Używa się go wtedy, kiedy zastosowanie pozostałych środków przymusu bezpośredniego jest niewykonalne bądź okazało się ono bezowocne. Stosując ten środek należy pamiętać, że bezwzględnie zabrania się zwracać urządzenia w kierunku głowy.
g) wodne środki obezwładniające- używa się ich w celu krótkotrwałego obezwładnienia osoby lub wykorzystuje się je w celu krótkotrwałego obezwładnienia zwierzęcia. Wodnych środków obezwładniających można użyć także z dodatkiem środka łzawiącego lub barwiącego. Postanowienie o użyciu lub wykorzystaniu wodnych środków obezwładniających podejmuje Komendant Główny Policji, właściwy miejscowo komendant wojewódzki (Stołeczny) Policji albo osoby przez nich upoważnione[19].
h) pociski niepenetracyjne miotane z broni palnej- mogą to być wyłącznie pociski miotane z broni palnej gładkolufowej lub broni alarmowej bądź sygnałowej[20].
i) chemiczne środki obezwładniające- zaliczamy do nich m.in. ręczne miotacze substancji obezwładniających oraz granaty łzawiące. Ich użycie powoduje wydzielenie związku chemicznego, który niekorzystnie wpływa na błony śluzowe oczu, innymi słowy drażni je.
j) kolczatka drogowa i inne środki służące do zatrzymania oraz unieruchamiania pojazdów mechanicznych- tego środka używają funkcjonariusze w stosunku do osób, które nie zatrzymały się na nakaz policjanta. Kolczatkę stosuje się w sytuacjach takich jak: istnieje prawdopodobieństwo, że osoba, która prowadzi pojazd popełniła przestępstwo lub przewożona osoba popełniła jakieś przewinienie; jest możliwość, że transportowany ładunek pochodzi z przestępstwa bądź persona, która prowadzi pojazd jest w stanie, który wskazuje na spożycie alkoholu bądź też innej substancji.
k) pojazdy służbowe- wykorzystuje się je w celu ujęcia bądź zablokowania innego pojazdu bądź też przełamania przeszkody.
l) środki przeznaczone do pokonywania zamknięć budowlanych i innych przeszkód w tym materiały wybuchowe- są wykorzystywane aby umożliwić policjantom wejście do pomieszczeń, izb, lokali lub innych miejsc jeśli użycie innych środków przymusu bezpośredniego mogłoby powodować zagrożenie życia lub zdrowia policjanta bądź innej osoby lub wstęp funkcjonariuszy do pomieszczeń jest niewykonalny bez wykorzystania tych środków.
i) środki pirotechniczne o właściwościach ogłuszających lub olśniewających- - zalicza się do nich granaty hukowo-błyskowe, także z zawartością gazu łzawiącego, petardy oraz granaty dymne. Środków pirotechnicznych o właściwościach ogłuszających lub olśniewających używa się w celu poprawy bezpieczeństwa podczas wykonywania ustawowych zadań przez policjanta, w warunkach stwarzających szczególne zagrożenie życia lub zdrowia policjanta lub innej osoby. Środki te służą do ograniczania możliwości działania osób zatrzymywanych przez krótkotrwałe zakłócenie ich orientacji przestrzennej lub odwrócenie ich uwagi od działań policjantów, gdy istnieje podejrzenie, że osoby te będą stawiać intensywny opór[21].
żrod
...
adamus028