ŻYDZI W OKUPOWANEJ POLSCE
Polskie Państwo Podziemne, działając w latach 1939 -1945 na terenach okupowanych przez Niemców i Sowietów, było fenomenem w ogarniętej wojną Europie. Jego początkiem było utworzenie 27 września 1939 r. Służby Zwycięstwu Polski, przekształconej w Związek Walki Zbrojnej, a następnie Armię Krajową
Polskie Państwo Podziemne kierowane było przez władze RP na uchodźstwie: prezydenta, rząd i Naczelnego Wodza oraz ich krajowe przedstawicielstwa. Miało dwa piony wojskowy i cywilny czyli Delegaturę.
Delegat Rządu na Kraj w randze wicepremiera, kierował zakonspirowanym aparatem administracji cywilnej - Delegaturą Rządu na szczeblu centralnym, w województwach i powiatach. Delegatura składała się z 18 departamentów, m.in. Spraw Wewnętrznych, Informacji i Prasy, Pracy i Opieki Społecznej oraz Oświaty i Kultury.
Organem Delegatury było Kierownictwo Walki Cywilnej które organizowało powszechny opór społeczeństwa i pomagało Polakom przetrwać lata okupacji. Działając pod przewodnictwem Stefana Korbońskiego opublikowało "Dziesięć Przykazań Walki Cywilnej", które głosiły, że podstawowym nakazem i obowiązkiem każdego obywatela polskiego jest poszanowanie prawowitych władz polskich na emigracji, posłuch wobec zarządzeń czynników miarodajnych w Kraju, a w stosunku do okupanta bojkot jego zarządzeń i wezwań oraz absolutne zerwanie z nim stosunków handlowych, kulturalnych i towarzyskich.
KWESTIA ŻYDOWSKA
W chwili wybuchu wojny ziemie polskie zamieszkiwało ok. 3.5 mln Żydów co stanowiło 10 % ludności. Po podziale na strefy okupacyjne pod władzą Niemiec ( GG i ziemie wcielone do Rzeszy) znalazło się ok. 2 mln , reszta na terenach pod okupacją radziecką. Po 22 .06 .1941 ( agresja Niemiec na Rosję) i zajęciu przez Niemcy kresów wschodnich znalazł się we władzy Niemców jeszcze milion Żydów. Pozostali zostali deportowani w 1939 roku w głąb Rosji lub opuścili bezpiecznie tereny Polski. Polityka niemiecka wobec Żydów polskich została określona dekretem z 21.09.1939 roku wydanym przez Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy na czele z Reinchardem Heydrichem. (wykonawcą był Adolf Eichmann) Rozporządzenie to stanowiło wstęp do masowej zagłady. Żydzi zobowiązani byli do :
- noszenia na ramieniu gwiazdy Dawida
-oddania ruchomego majątku
-zakazano im pracy w instytucjach publicznych
Zaś dekretem Hansa Franka z 26.10.1939 roku obejmo ich nakazem pracy od 16 do 60 roku życia. W tym celu utworzono specjalne obozy pracy, których liczba sięgnęła 300.
Rozporządzeniem z 26.01.1940 r zakazano Żydom zmiany miejsca pobytu. W większości miast utworzono getta , których opuszczenie groziło karą śmierci. ( w Opatowie- 13.05.1942). Ta sama kara groziła za nielegalny zakup żywności, przejazd komunikacją publiczną i zdjęcie opaski. Za zabicie Żyda nie groziła żadna kara.
15.10. 1941 generalny gubernator Hans Frank podpisał „Trzecie rozporządzenie o ograniczeniu pobytu w Generalnym Gubernatorstwie”, odwołujące się do wcześniejszego dekretu Adolfa Hitlera z 12 .10.1939 roku. Rozporządzenie Franka przewidywało, że „Żydzi, którzy bez upoważnienia opuszczają wyznaczoną im dzielnicę, podlegają karze śmierci. Tej samej karze podlegają osoby, które takim Żydom świadomie dają kryjówkę”. Jednocześnie zapowiedziano, że „podżegacze i pomocnicy podlegają takiej samej karze jak sprawca, czyn usiłowany karany będzie jak dokonany”. Celem tego rozporządzenia było zniechęcenie Żydów do szukania ratunku poza granicami getta
Na początku 1942 roku Niemcy zaczęli dokonywać masowych rozstrzeliwań oraz wywozić ludność z gett do Treblinki, Majdanka, Oświęcimia, Sobiboru , Bełżca i Chełma.
W obozach zagłady zginęły tysiące Żydów nie tylko z Polski ale z całej Europy. Z Polski ocalało ok. 50.000-120.000 Żydów
Już w 1940 roku Delegat Rządu zaczął informować Zachód o prześladowaniach Żydów w Polsce zaś 3.05.1941 zwrócił się w tej sprawie do rządów państw sprzymierzonych. Wydano także publikacje ze zdjęciami pokazującymi prześladowanie. Pierwszym depeszom sygnalizującym problem eksterminacji nie uwierzono . 9.06.1942 roku premier polskiego rządu gen. Władysław Sikorski w swoim przemówieniu wygłoszonym przez angielskie radio BBC przedstawił sytuację ludności żydowskiej w Polsce, w której zwrócił się do aliantów o pociągnięcie Niemców do odpowiedzialności za dokonane zbrodnie.
W grudniu 1942 roku Edward Raczyński wystosował w tej sprawie oficjalną notę dyplomatyczną Rządu RP na uchodźstwie do rządów państw sygnatariuszy Deklaracji Narodów Zjednoczonych. Nota Raczyńskiego zaowocowała oficjalną reakcją sygnatariuszy Deklaracji Narodów Zjednoczonych, którzy w odpowiedzi na notę polskiego rządu dnia 17.12 1942 roku ogłosiły jednocześnie w Londynie, Waszyngtonie oraz Moskwie wspólną deklarację potępiającą niemieckie zbrodnie. Nota została następnie opublikowana na zlecenie MSZ w postaci broszury, na którą składały się dodatkowo fragmenty przemówienia Mikołajczyka z 27.11 oraz rezolucja wówczas przyjęta, tekst wspólnej deklaracji sojuszniczej z 17.12 oraz przemówienie Raczyńskiego po angielsku w BBC z tego samego dnia. 18.12. 1942 Prezydent RP na Uchodźstwie Władysław Raczkiewicz wystosował dramatyczny list do papieża Piusa XII, błagając go o publiczną obronę mordowanych Polaków i Żydów.
W okupowanej Polsce podlegający rządowi londyńskiemu tajny organ władz administracyjnych Delegatura Rządu na Kraj oraz ośrodek dyspozycyjny koordynujący walkę podziemną przeciw okupantowi Kierownictwo Walki Cywilnej dnia 17.09. 1942 roku w wydawanej w największym nakładzie podziemnej gazecie pt. „Biuletyn Informacyjny” opublikowało oświadczenie w imieniu społeczeństwa polskiego protestujące przeciwko zbrodniom dokonywanych na Żydach. Głośnym echem odbiła się w Europie i na świecie misja Jana Karskiego- specjalnego wysłannika rządu. Karski podczas pobytu w okupowanej Polsce zebrał informacje dotyczące sytuacji ludności żydowskiej oraz dowody na ich eksterminację. Jesienią 1942 roku udał się z misją do Wielkiej Brytanii z misją, której celem było poinformowanie polskiego rządu w Londynie oraz społeczności międzynarodowej o eksterminacji Żydów. Rząd generała Sikorskiego postanowił „Raport Karskiego” przekazać z prośbą o pomoc rządom Anglii i USA. Na podstawie dokumentów przywiezionych przez Karskiego w postaci mikrofilmów i potwierdzonych jego świadectwem, ówczesny minister spraw zagranicznych w rządzie RP w Londynie, Edward Raczyński, przygotował i 10.12. 1942 przedstawił aliantom szczegółowy raport o holokauście.
W lipcu 1943 roku Karski został przyjęty przez Franklina Delano Roosevelta, prezydenta USA. Polski wysłannik apelował do przedstawicieli najwyższych władz alianckich o ratunek dla Żydów. Proponował wystosowanie ultimatum wielkich mocarstw wobec Niemiec, że jeżeli nie zaprzestaną mordu na Żydach, zbombardowane zostaną ich miasta. Innym rozwiązaniem byłoby bombardowanie linii kolejowych do obozów zagłady lub dostarczanie broni dla oddziałów partyzanckich. Najłatwiejszym rozwiązaniem byłoby otwarcie granic i ułatwienie wystawiania paszportów dla uciekających przed zagładą Żydów
5.05.1943 Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych i premier Rządu na Uchodźstwie gen. Władysław Sikorski przez radio BBC zaapelował do rodaków w kraju o pomoc dla Żydów.
W 1942 roku powstał ŻKN (Żydowski Komitet Narodowy), który podporządkował się AK prosząc o pomoc w zdobyciu środków do walki. Jednocześnie powołano Żydowską Organizację Bojową tzw ŻOB. Podlegała ona AK.
Nie wszyscy Żydzi poddali się biernie terrorowi. Wybuchały powstania w gettach (najbardziej znane w Warszawie i Białymstoku) , buntowali się więźniowie w obozach ( Sobibór, Treblinka). Aczkolwiek postawy były różne. Niektórzy wierzyli, że dzięki uległości zdołają przetrwać.
4.12.1942 powołano do życia Radę Pomocy Żydom .
W marcu 1943 Witold Bieńkowski ps. „Wencki” powołał Referat Żydowski Delegatury Rządu na Kraj. Jego zastępcą w tym referacie został Władysław Bartoszewski. Do zadań tej komórki należało m.in. przekazywanie Radzie funduszy na akcje pomocy i przesyłanie raportów dla rządu w Londynie.
Okupacyjne prawo niemieckie w Polsce przewidywało karę śmierci dla osób ukrywających Żydów, dlatego znalezienie schronienia dla nich nie było łatwe. Postawy Polaków wobec Żydów nie zawsze były przychylne i wahały się od czynnego udzielania pomocy, poprzez bierność , niechęć a także denucjację. Dzieci były niejednokrotnie ukrywane u przybranych rodzin, w publicznych domach sierot i innych tego typu instytucjach. Rodziny ukrywające dzieci otrzymywały środki na ich utrzymanie. W Warszawie referat dziecięcy Żegoty, kierowany od jesieni 1943 przez Irenę Sendlerową, udzielił pomocy ok. 2500 żydowskim dzieciom z warszawskiego getta. Około 1300 znalazło pomoc w polskich rodzinach, ok. 500 w zakładach prowadzonych przez zgromadzenia zakonne, ok. 500 w zakładach Rady Głównej Opiekuńczej, ok. 200 w Pogotowiu Opiekuńczym Miejskim w Domu ks. Boduena, a ok. 100 nastolatków w wieku 15-16 lat trafiło do partyzantki
„Żegota” we współpracy ze wspólnotami zakonnymi, między innymi marianami i urszulankami, zaopatrywała Żydów w katolickie metryki chrztu, które pomagały im ocaleć. Wydano Żydom około 60 tysięcy fałszywych dokumentów.
W czasie wojny „Żegota” była jedyną podziemną organizacją, która była prowadzona zarówno przez Żydów, jak i nie-Żydów, z wielu środowisk politycznych. Jako jedyna zdołała też, pomimo aresztowania niektórych jej członków, utrzymać działalność przez długi czas i pomagać Żydom na wiele innych sposobów.
Poza pomocą zorganizowaną niesiono także pomoc indywidualną . Jej formy były różne : ukrywanie całych rodzin, dożywianie, adopcja żydowskich dzieci, umożliwianie ucieczki.
Niemiecka okupacja przyniosła zagładę żydowskiej społeczności, która od wieków zamieszkiwała ziemie polskie. Najprawdopodobniej ofiarą eksterminacji padło od 2,7 mln do 3 mln polskich Żydów.
Mimo iż warunki panujące w Polsce były skrajnie niesprzyjające dla ratowania Żydów, dzięki pomocy struktur Polskiego Państwa Podziemnego oraz zwykłych obywateli tysiące Żydów zdołały przeżyć niemiecką okupację. Historycy oceniają, że na ziemiach polskich niemiecką okupację przeżyło w ukryciu od 40–50 tys. do 100–120 tys. Żydów. Zdaniem Gunnara S. Paulssona w samej tylko Warszawie ukrywało się w różnych odstępach czasu ok. 28 tys. Żydów, z czego blisko 11,5 tys. zdołało przeżyć wojnę. Blisko 350 tys. polskich Żydów przeżyło wojnę na terytorium ZSRR lub uciekło z kraju.
Teresa Prekerowa oceniała, że w różne formy pomocy Żydom zaangażowanych było 360 tys. Polaków. Władysław Bartoszewski szacował ich liczbę na „przynajmniej paręset tysięcy”, podczas gdy zdaniem Richarda C. Lukasa i Jana Żaryna liczba Polaków uczestniczących pośrednio lub bezpośrednio w akcji ratowania Żydów mogła sięgnąć miliona.
Polacy stanowią największą liczbę wśród odznaczonych medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, przyznawanym przez Instytut Pamięci Męczenników i Bohaterów Holocaustu Jad Waszem. Medal ten przyznano 6394 Polakom, co stanowi blisko 26% ogólnej liczby odznaczonych, wynoszącej 24811 (stan na 1 stycznia 2013)
Airek