Żywokost lekarski to roślina wieloletnia z rodziny ogórecznikowatych; bywa również nazywana kosztywałem i żywym gnatem. Rośnie w niemal całej Europie, a w Polsce uznawana jest za gatunek pospolity. Roślina ta posiada charakterystyczne, fioletowo-purpurowe kwiatostany i osiąga wysokość nawet do 150 cm. Okres kwitnienia przypada na późną wiosnę- maj oraz czerwiec. Kosztywał porasta przede wszystkim wilgotne tereny, w tym okolice zbiorników wodnych i rzek. Można go spotkać także na obrzeżach lasów i w przydrożnych rowach. Zioło zawdzięcza swoją nazwę niezwykłej efektywności w kurowaniu urazów kości. Roślina ta posiada również inne cenne właściwości, dzięki czemu jest wartościowym środkiem leczniczym.
Cenne właściwości kosztywał zawdzięcza przede wszystkim swojemu korzeniowi, czyli symphyti radix, ale w celach leczniczych stosuje się również liście rośliny. Korzeń posiada ciemnobrunatną, bruzdowaną powierzchnię oraz wrzecionowaty kształt. Dowiedziono, że jego stosowanie zwiększa liczbę obojętnochłonnych leukocytów i pobudza mechanizmy obronne w organizmie. Pozwala tym samym na znaczne przyspieszenie procesu uzupełniania ubytków kostnych po złamaniach. Zarówno surowiec, jak i jego wyciągi wykazują działanie ściągające, regenerujące i powlekające. Kosztywał zmniejsza i hamuje mikrokrwawienia, które występują pod wpływem uszkodzeń naczyń włosowatych. Niweluje również stany zapalne i przyspiesza proces bliznowacenia. Żywy gnat wykazuje ponadto właściwości hamujące zanik błon śluzowych, co ma szczególne znaczenie dla osób starszych.
Korzystne działanie wyciągu z korzenia rośliny wynika w dużym stopniu z obecności wartościowych substancji. Dotyczy to zwłaszcza alantoiny, która w przypadku ubytków skórnych odpowiada za pobudzanie procesów ziarninowania. Działanie antybakteryjne roślina zawdzięcza natomiast saponinom. W jej składzie znajdują się również spore ilości garbników, krzemionki, żywicy, choliny, asparaginy oraz różnych kwasów.
Aż 30 proc. korzenia zajmują śluzy, które wykazują działanie łagodzące i powlekające. Ich duża zawartość odczuwalna jest już podczas mycia korzenia. W kontakcie ze śluzem, skóra dłoni staje się miękka i nawilżona. Warto pamiętać, że obecnie żywokost nie jest stosowany wewnętrznie. Surowiec i jego przetwory wykorzystuje się przede wszystkim miejscowo, w formie kataplazmów i okładów.
Ze względu na działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe, żywy gnat może być stosowany zewnętrznie na różne bolące obszary ciała. Szczególną ulgę przynosi w przypadku dolegliwości po kontuzji stawu i skutecznie łagodzi ból towarzyszący reumatoidalnemu zapaleniu stawów. Bardzo dobrze sprawdza się także w kuracji schorzeń reumatycznych, złamań oraz innych urazów stawów.
Żywokost lekarski wykorzystywany jest w leczeniu rozmaitych problemów związanych z żylakami. W tradycyjnej medycynie ludowej, stosowany był jako środek na zapalenie żył. Niweluje także dolegliwości bólowe i opuchliznę. Ekstrakt z korzenia tej rośliny znajduje się w wielu naturalnych preparatach na żylaki.
Ze względu na obecność alantoiny, korzeń żywego gnata wykorzystywany jest w leczeniu ran. Substancja ta działa pobudzająco na rozwój komórek, a także przyspiesza ich podział. Usprawnia tym samym gojenie się ran błon śluzowych i naskórka. Działa także ściągająco, wzmacniając naturalne siły obronne organizmu.
Kosztywał wykazuje pozytywny wpływ na widoczne zmiany zwyrodnieniowe kości, takie jak haluksy. Wynika to z niezwykle wartościowego składu chemicznego rośliny. Alantoina pobudza do rozwoju komórki, dzięki czemu przyspiesza ich regenerację. Wpływa to korzystnie na stan kości i ścięgien, dzięki czemu minimalizuje nieestetyczny efekt deformacji stopy.
Stosowanie żywokostu pozwala na zniwelowanie nieprzyjemnych dolegliwości, które towarzyszą chorobie hemoroidalnej. Dotyczy to przede wszystkim bolesności, pieczenia i swędzenia, spowodowanych opuchlizną, nabrzmieniem oraz zmianami położenia hemoroidów. Surowiec leczniczy może być stosowany zarówno na zewnątrz, jak i wewnątrz odbytu.
Alantoina wykorzystywana może być w leczeniu trądziku. Działa ona przeciwzapalnie i łagodząco na zmiany skórne, a także regeneruje i nawilża naskórek. W korzeniu znajdują się również garbniki i śluzy. Wykazują one właściwości antyseptyczne, jednocześnie niwelując podrażnienia i działając kojąco na skórę. Stosowanie zewnętrznie na cerę leczy stany zapalne oraz likwiduje zaczerwienienia spowodowane wypryskami.
Żywokost może być stosowany w niwelowaniu objawów wielu schorzeń kręgosłupa; dotyczy to przede wszystkim dolegliwości bólowych, towarzyszących np. rwie kulszowej. Nacieranie wyciągiem z korzenia rośliny łagodzi powracające bóle okolicy lędźwiowej, także te promieniujące na inne obszary ciała.
Świeże liście rośliny można zastosować w formie okładu na stłuczenia i siniaki, a także złamania, które nie kwalifikują się do wkładania w gips. Dotyczy to np. kości żeber czy palców u stóp. Za sprawą wysokiej zawartości naturalnych klejów roślinnych, żywy gnat zasklepia uszkodzenia skórne towarzyszące stłuczeniom i skutecznie przeciwdziała infekcjom.
Kobietom w ciąży oraz karmiącym piersią nie jest zalecane stosowanie żywokostu. Szczególnie niebezpieczne jest przyjęcie doustne. Obecność niektórych związków w roślinie może doprowadzić do uszkodzeń wątroby, a nawet powodować wady wrodzone u płodu. Stosowanie miejscowe również jest niewskazane, ze względu na ryzyko przeniknięcia niepożądanych substancji przez skórę matki. Ewentualne korzystanie z preparatów opartych na żywokoście najlepiej skonsultować z lekarzem.
Zawarta w korzeniu alantoina korzystnie wpływa na skórę twarzy i ciała. Usprawnia tworzenie tkanki łącznej i przyspiesza gojenie się ran, dzięki czemu wykazuje działanie regenerujące. Ma właściwości ściągające i łagodzi podrażnienia, niweluje także oparzenia słoneczne, przeciwdziałając powstawaniu zmarszczek i opóźniając naturalne procesy starzenia się skóry. Łagodzi objawy łuszczycy i rozjaśnia blizny; substancja ta wspomaga również leczenie odmrożeń i przeciwdziała odleżynom. Znajduje się w wielu kosmetykach do pielęgnacji twarzy i ciała, w tym do zmniejszania widoczności cellulitu. Stosowana miejscowo, zmniejsza również objawy towarzyszące AZS.
Olej żywokostowy jest najpopularniejszym produktem wytwarzanym z tej rośliny. Podobnie jak pierwotny surowiec, posiada szerokie zastosowanie w medycynie i kosmetyce. Wspomaga leczenie chorób związanych z tkanką kostną, w tym kręgosłupa, kolan czy stawu biodrowego. Pomaga przy rwie kulszowej, a także stłuczeniach, zwichnięciach i złamaniach. To środek niezastąpiony w stanach zapalnych żył i ścięgien. Wykazuje działanie rozgrzewające, a zawarte w nim substancje aktywne głęboko przenikają w skórę i pobudzają tkanki do regeneracji. Wchłaniany jest przez skórę właściwą bardzo szybko, dzięki czemu odbudowa zniszczonych komórek jest mocno usprawniona. Olej z kosztywału to jednocześnie sprawdzony produkt kosmetyczny, który może służyć do codziennej pielęgnacji skóry twarzy oraz ciała.
Podobnie jak w przypadku wyciągu z korzenia rośliny, pozostałych wyrobów żywokostowych nie należy przyjmować doustnie. Mimo działania regeneracyjnego, nie powinno się również aplikować ich bezpośrednio na otwarte rany i złamania. Produkty te powinny być stosowane jedynie na nienaruszoną skórę.
Olej z żywokostu działa przeciwbólowo, rozgrzewająco i łagodząco. Miejscowo może być stosowany nawet kilka razy dziennie; wystarczy wetrzeć niewielką ilość oleju na część ciała dotkniętą stanem zapalnym lub obrzękniętą skórę, wykonując przy tym łagodny masaż. Produkt ten można łączyć razem z maścią, kremem lub innymi olejami. Sprawdza się w pielęgnacji skóry pozbawionej nawilżenia, suchej, szarej, dojrzałej oraz atopowej.
Nalewka z żywokostu przygotowywana jest z korzenia tej rośliny. Ze względu na właściwości napinające i wygładzające skórę, można stosować ją do smarowania dłoni oraz twarzy. Miejscowe stosowanie tego trunku minimalizuje opuchliznę, a także niweluje zmarszczki wokół oczu. Nalewkę najlepiej nakładać w niedużych ilościach, np. za pomocą nasączonego wacika.
W celach leczniczych i pielęgnacyjnych wykorzystać można także korzeń żywego gnatu, np. w formie sproszkowanej. W tym celu należy przygotować odwar i nasączyć nim bandaż. Takim okładem można przemywać bolesne i podrażnione miejsca skóry. Sproszkowany korzeń stosować można codziennie.
Żywokost może być używany także jako składnik maści leczniczych, na przykład do pielęgnacji podrażnionej skóry. To jedna z najwygodniejszych form aplikacji alantoiny, która zapewnia bardzo dobre jej wchłanianie. W połączeniu z innymi wartościowymi składnikami, dodatkowo odżywia i nawilża skórę. Maść można stosować praktycznie bez ograniczeń, w zależności od indywidualnych potrzeb. Po nałożeniu należy delikatnie ją wmasować, aż do wchłonięcia.
Kosztywał był przez długi czas cenionym środkiem na kaszel. Ze względu na obecność alkaloidów i ryzyko uszkodzenia wątroby, obecnie nie stosuje się go już w produkcji syropów. Jeżeli są do tego specjalne wskazania, część alkaloidów można usunąć w procesie suszenia, rozdrabniania i gotowania. Bezpieczniejszym rozwiązaniem jest przygotowanie syropu z liści, a nie korzenia rośliny. Specyfik ten lepiej jednak stosować sporadycznie.
Dla zwiększenia skuteczności preparatów żywokostowych, często są one łączone z gojnikiem. Roślina ta zawiera wiele składników mineralnych, przeciwutleniaczy, tanin i olejków eterycznych; wykazuje szereg prozdrowotnych właściwości. Gojnik wspomaga układ krążenia, wzmacnia układ odpornościowy i niweluje wolne rodniki, a także reguluje ciśnienie krwi. Oba składniki są najczęściej macerowane w trwałym oleju, np. rzepakowym. Zaletą takiej mieszanki jest możliwość zachowania korzystnych właściwości zdrowotnych przez długi czas.
Alkaloidy zawarte w żywokoście to związki wysoce toksyczne. Głównym przeciwwskazaniem jest zatem podawanie ich w formie doustnej i stosowanie wewnętrzne. Alkaloidy te mogą podawać stopniowe uszkodzenia miąższu wątroby. Początkowo zmiany są niezauważalne, jednak z czasem objawiają się przerostami tkanki, zwłóknieniami ogniskowymi oraz powiększeniem komórek organu, co w konsekwencji prowadzi do marskości wątroby, która staje się bardziej podatna na czynniki mutagenne oraz rozwój nowotworu wątrobowokomórkowego. Analogiczne uszkodzenia mogą się tworzyć również w płucach. Ich konsekwencją jest występowanie zmian nowotworowych w rejonach zrazików płatów płucnych. Obecnie prowadzone są próby wyhodowania odmiany żywokostu, która byłaby pozbawiona niebezpiecznych alkaloidów. Po odkryciu toksycznych właściwości, w Polsce wprowadzony został całkowity zakaz stosowania doustnych preparatów opartych na żywokoście. Nie istnieją natomiast żadne konkretne przeciwwskazania do umiarkowanego stosowania zewnętrznego, za wyjątkiem stanu ciąży lub indywidualnych zaleceń lekarza.
Dysponując odpowiednią ilością surowca, można wykorzystać go w różnych przepisach na preparaty o zastosowaniu leczniczym.
Połączenie go z innymi składnikami pozwala na zwiększenie ekstrakcji najcenniejszych związków aktywnych. Korzeń najlepiej rozdrobnić tarką, blenderem lub maszynką do mielenia mięsa.
Poza drobno zmielonym korzeniem, do przygotowania maści potrzebny jest alkohol 40% oraz gliceryna. Składniki należy wymieszać, zachowując odpowiednie proporcje. Powstały z tego połączenia glicerat można odcedzić po upływie ok. miesiąca. Aby uzyskać maść, należy go połączyć z bazą tłuszczową w kąpieli wodnej. W tym celu posłużyć może np. gęsi tłuszcz, smalec, wazelina kosmetyczna czy masło shea.
Do przygotowania nalewki potrzeba 50 mg korzenia rośliny oraz 300 ml mocnego alkoholu. W przypadku wykorzystania brandy, zapach trunku może być stosunkowo nieprzyjemny. Równie dobrze sprawdzi się np. bezwonna wódka. Lepiej natomiast nie stosować spirytusu, który osłabi właściwości nalewki. Korzeń powinien być świeży, wyczyszczony oraz dobrze wysuszony. Należy pokroić go w drobne kawałki, a następnie umieścić w słoju i zalać alkoholem. Wywar powinien przeczekać 14 dni w ciemnym miejscu. Warto potrząsnąć nalewką średnio co 3 dni. Po upływie dwóch tygodni, miksturę można przecedzić. Należy przechowywać nalewkę w suchym, ale słonecznym miejscu.
Aby przygotować domowy olej żywokostowy, najlepiej w formie bazy wykorzystać oliwę z oliwek. Należy wsypać jedną szklankę rozdrobnionego korzenia do suchego i wyparzonego słoika. Całość powinna zostać zalana 300 ml oliwy z oliwek, podgrzanej do ok. 60 stopni. Słoik należy dokładnie zakręcić i odstawić w suche, ciemne miejsce na 14 dni. Olejem należy potrząsać codziennie. Po upływie dwóch tygodni, całość najlepiej przefiltrować przez gazę i przelać do szklanej butli z ciemnego szkła. Olej należy przechowywać w chłodnym, ciemnym miejscu.
Żywokost to surowiec, który na przestrzeni wieków zyskał sporą renomę. Doceniany jest przede wszystkim za swoje właściwości regeneracyjne, a także dużą uniwersalność. Najczęściej stosowany jest w przypadku złamań, oparzeń, odmrożeń czy stłuczeń. Użytkownicy chwalą go za spektakularne efekty w niwelowaniu bólów mięśni, leczeniu złamań oraz kurowaniu innych urazów układu stawowo-mięśniowego. Roślina ta uznawana jest powszechnie za sprawdzony środek przeciwbólowy i przeciwzapalny, który w niczym nie ustępuje konkurencyjnym lekom syntetycznym.
4
bartek26